“Shinjang saqchi instituti” yétishtürgen Uyghur tilliq xitay saqchilirining wezipisi néme?

“Shinjang saqchi instituti” ning chong derwazisi. 2014-Yili 5-yanwar, ürümchi

Uyghur élining merkizi ürümchide qurulghan shinjang saqchi institutining tor bétidiki munasiwetlik höjjetlerdin melumki, bu mektepning “Az sanliq millet til-edebiyati” fakultéti dep isim qoyulghan, qoshumche Uyghur til-edebiyati dep izahat bérilgen kespige, 2010-yilidin buyan milliti xitay bolush sherti bilen, her yili türkümlep xitay saqchilar qobul qilinip, mexsus Uyghur tilida terbiyelinip chiqiliwatqan bolup, bu yil yene 60 neper oqughuchi qobul qilinidiken.

Uyghurche ögen'gen xitay saqchilar-bixeterlik ixtisasliqliri

Bu heqte yeni, Uyghur rayonda edliye memuriy sistémisi saqchiliri üchün tunji “Qosh til” terbiyelesh sinipi qurulghanliqini “Ürümchi qanunchiliq kündilik géziti” 2010-yili 15-mart tunji xewer qilghanidi. Xewerde buning shinjang xizmet yighinining rohi hemde jama'et xewpsizlik ministirliqining “12-Besh yilliq pilani” boyiche élin'ghan qarargha asasen qurulghanliqi we tedrijiy qéliplashturulidighanliqi tilgha élin'ghan.

Bu saqchi terbiyeleydighan kespiy institutta tesis qilin'ghan Uyghur til-edebiyati kespining hazir 30 din artuq oqutquchisi bar bolup, oqughuchilargha Uyghur tili, , Uyghur edebiy yéziq tili, saqchi Uyghur tili, aliy mektep in'gliz tili we emeliy saqchi in'gliz tili qatarliq 20 nechche xil ders ötilidiken. Shundaqla yene xitayning herqaysi jayliridiki jama'et xewpsizliki organliridiki saqchilarni Uyghur tili boyiche terbiyelesh kursliri bilenmu teminleydiken.

Uning tor bétidiki ochuq höjjetlerdin melum bolushiche, ular atalmish qosh tilliq xitay saqchilarni Uyghur tilini sözliyeleydighan oquyalaydighan we yazalaydighan, Uyghur xelq örp-adetlirini chüshinidighan qilip terbiyeleydiken. Bulardin bashqa yene ularni partiye we hökümet organlirida til we yéziqchiliq ishliri bilen shughullinalaydighan, jama'et xewpsizliki, bixeterlik, herbiy, qoralliq saqchi, karxana organlirida ixtisasliq qosh til xadimliri qilip terbiyelesh shuningdek, muhimi ularning “Térrorluqqa qarshi turush talantini yétildürüsh” ni meqset qilidiken.

Emma bu 14 yildin buyan qanchilik xitay saqchining Uyghur tilida terbiyelep chiqilghanliqi namelum.

Amérikadiki Uyghur kishilik hoquq qurulushining aliy tetqiqatchisi, 20 yildin buyan xitayning yolgha qoyghan atalmish qosh til ma'aripini tetqiq qilip kéliwatqan hénrik shajiwéski (Henryk Szadziewski), bu heqtiki analizini otturigha qoyup mundaq dédi:

“Normalda her qandaq döletning saqchilarni bashqa tillarda terbiyelishi, ularning xizmet rayonidiki amma bilen bolghan alaqisini kücheytip mulazimetni téximu yaxshi qilishni meqset qilidighan éhtiyajliq bir terbiyelesh bolsimu emma xitayning bu qosh til sinipi arqiliq xitay saqchilirigha Uyghur tilini ögitishi, pütünley siyasiy istratégiye hésablinidu. Biz buningda xitayning meqsitini chiqish qilishimiz kérekki, Uyghur rayoni xitayning saqchi dölitige aylandurulghan teqib astidiki rayon. Bularning mexsus xitay millitidin terbiyelishi qandaqtur yalghuz Uyghur ammisini téximu qattiq kontrol qilishni meqset qilip qalmay, xitaylarning dölet bixeterliki üchün, Uyghur saqchilardin bekrek sadiqliq bilen xizmet qilidighanliqi közde tutulghan. Xitayning buni rayonda xéli yillardin béri sistémilashturghanliqidin uning xitayning shinjangni idare qilip istratégiyesining bir qismi ikenlikini körsitip béridu”.

“Qosh tilliq” xitay saqchilar her yerde

Mezkur mektepte bashqa asasliq kesiplerdin yene térrorluqqa qarshi turush kespi 2014-yili xitay jama'et xewpsizliki ministirliqining hawalisi bilen qurulghan alahide toluq kurs kespi iken. 2014-Yildin bashlap, bu kesip xitaydiki 27 ölke, aptonom rayon we biwasite qarashliq sheherdiki jama'et xewpsizlik organlirigha tekshürüsh tetqiqati, yeni Uyghur tili boyiche toluq kurs oqughuchilirini qobul qilghan we terbiyeligen. 2018-Yildin 2020-yilghiche, bu kesip boyiche jem'iy 306 saqchini terbiyeligen, ular pütün memlikettiki jama'et xewpsizliki organlirining térrorluqqa qarshi turush bölümide ishleshke teqsim qilin'ghan bolup, Uyghur-xitay qosh tilliq saqchi kemlikini toluqlighan. Ular xitay jama'et xewpsizliki ministirliqining közide chong quruqluqtiki herqaysi ölke we sheherlerde bixeterlik ixtisasliqliri dep qarilidiken.

Shinjang saqchi institutining-2024 yilliq bu yilliq oqughuchi qobul qilish nizamida bolsa mezkur mektepning “Qosh til saqchilirini terbiyelesh nishani” dégen yerge, “Shinjangning ijtima'iy muqimliqi, uzun muddetlik tinchliqi we tertipige mulazimet qilishta ching turup, dölet bixeterlik istratégiyesige mulazimet qilidu” dep izahat bérilgen.

Qelbinur sidiq: “Qosh tilliq” xitay saqchilar irqiy qirghinchiliqta eng aktip rol oynighuchilar

Sabiq qosh til oqutquchisi, xitayning Uyghur diyarida qurghan lagérlirida mejburiy xitay tili oqutquchisi bolghan lagér shahiti qelbinur sidiq xanim gollandiyedin ziyaritimizni qobul qilip,

Xitay Uyghurlarni keng kölemde tutqun qilip lagérlargha solashta, lagér we türmilerde Uyghur tilini puxta bilidighan xitay saqchilarning asasliq basturush küchi bolghanliqini, ularning Uyghur élining her saheliride, Uyghur ammisi ichide jasusluq herikitini keng qanat yaydurghanliqini chüshendürüp ötti.

Ular Uyghur rayonidin halqip chet ellergiche heriket qilmaqta

Shinjang saqchi institutining hazir ürümchi, changsha yoli we midongdin ibaret ikki mektep rayoni bar bolup, 16 bularda toluq kurs we 5 ottura téxnikom kespi tesis qilin'ghan. Ular rayonning herqaysi jayliridiki jama'et xewpsizliki organliri bilen 30 hemkarliq ma'arip bazisi qurghan. Bu yene yene xitayning gherbiy shimal rayonidiki tunji ammiwi bixeterlik toluq kurs instituti we rayondiki ammiwi bixeterlik organlirining muhim bir qismi iken.

 Nöwette bu institut yene xitay jama'et xewpsizliki ministirliqi teripidin saqchi terbiyelesh bazisi we jama'et xewpsizliki ministirliqining emeliy meshiq bazisi, “Junggo-shangxey hemkarliq teshkilati térrorluqqa qarshi turush kespiy terbiyelesh bazisi” qilip békitilgen.

Nöwette bu institut yene “Bir belbagh, bir yol” teshebbusigha mulazimet qilidighan bolup, 25 dölet we rayonda térrorluqqa qarshi turushni öz ichige alghan 2000 gha yéqin xelq'araliq qanun ijra qilghuchini terbiyeligeniken.

2024-Yili 26-may xitay torlarda tarqatqan saqchi qobul qilish élanidin aqsu wilayitige jem'iyettin923 neper yardemchi saqchi xadimi qobul qilinmaqchi ikenliki, qobul qilish da'irisi pütün xitaygha yüzlen'genliki pash bolghan idi. Del shu mezgilde, xitay kompartiyesi siyasiy biyurosining ezasi, siyasiy-qanun komitétining sékrétari chén wénching ötken hepte Uyghur rayonini közdin kechürgende shi jinpingning shinjangni idare qilish tedbirini omumyüzlük izchillashturush, térrorluqqa qarshi turush, muqimliqni qoghdashni da'imiylashturush kéreklikini tekitligenidi.