Shiwétsiye bash ministiri ulf kristérsson “Xitay munbiri” de Uyghur mesilisige köngül bölidighanliqini tilgha alghan
2023.06.01

Yawropa ittipaqining nöwetchi re'islik wezipisini ötewatqan shiwétsiye bash ministiri ulf kristérsson, xitaygha taqabil turush toghruluq üch türlük pikirni otturigha qoyghan.
“Firansiye awazi” radiyosi 31-may élan qilghan “Shiwétsiye bash ministiri xitay bilen bolghan munasiwetler heqqide toxtaldi: ursulaning éytqanlirining asasi bar, tormuzlighandin xeterni azaytqan ewzel” namliq xewerde bayan qilishiche, 30-31-may künliri amérika-yawropa soda we téxnologiye komitétining 4-nöwetlik yighini shiwétsiyening lulé'o shehiride chaqirilghan. Shu küni yene shiwétsiye paytexti stokholimda “Xitay munbiri” yighini ötküzülüp, yighinda amérika we yawropaning xitaygha qaratqan siyasetlirini közdin kechürüsh, soda, yuqiri téxnologiye, sün'iy idrak, kelgüsi dunya tertipi qatarliq mesililerde xitaygha qandaq mu'amilide bolush muzakire qilin'ghan.
Xewerde körsitishiche, amérika we yawropa ittipaqigha eza döletlerning wekilliri qatnashqan bu yighinda nuqtiliq halda dunya tertipini qoghdash, xitaygha taqabil turushning chare-tedbirlirini izdesh muhim muzakire témisi bolghan bolup, nöwette yawropa ittipaqining re'islik wezipisini ötewatqan shiwétsiyening bash ministiri ulf kristérsson échilish nutuqida xitaygha tutidighan mu'amile toghrisida 3 türlük pikirni otturigha qoyghan. Bu türlük 3 pikirning biri “Xeterni azaytishqa bolghan éhtiyaj we buning menisi”, ikkinchisi “Qandaq qilghanda bashqa döletler bilen bolghan munasiwetlerni qoyuqlashturup, xitaygha taqabil turushning charilirini yaritish”, üchinchisi “Yawropa ittipaqini xelq'arada ishenchlik bir küchke aylandurush” tin ibaret bolghan.
Shiwétsiye bash ministiri ulf kristérsson “Xeterni azaytishqa bolghan éhtiyaj we buning menisi” heqqide toxtalghanda, gherblikler bundin 20 yillar ilgiri kütken xitayning erkinlik, démokratiye yoligha méngish arzulirining köpükke aylan'ghanliqini bayan qilghan. Shundaqla künséri tereqqiy qilip dunyawiy chong küchke aylan'ghan xitayning 70-yillardin hazirgha qeder yaratqan utuqlirini mu'eyyenleshtürüp, xitay bilen kilimat özgirishi, yer shari xaraktérlik saghlamliq mesilisi, qoralsizlinish we toqunushlarni hel qilish qatarliq xelq'araliq sahelerde yenila hemkarlishishning zörürlükini tekitligen. Buning üchün yawropa komissiyonining re'isi ursula won dér layinning ‛tormuzlighandin, xeterni azaytqan ewzel‚ dégen sözining asasi barliqini misal qilip körsetken.
Emma ulf kristérsson sözide yene “Barghanséri mustebitlik yoligha qarap ilgirilewatqan bir partiye hökümranliqidiki xitay” ning dunya üchün yaritiwatqan xewplirinimu eskertip, gherb qimmet qarishini hemde tibet, Uyghur, xongkong xelqlirining heqlirini qoghdashni dawamlashturidighanliqini bildürüp, mundaq dégen: “Biz oxshash qarashtiki shériklirimiz bilen bir yolda méngip, démokratiye we xelq'ara qanunlarni qoghdaymiz. Biz yene tibet, shinjang, xongkongni öz ichige alghan xelqlerge qarita yürgüzülüwatqan xitayning kishilik hoquq tajawuzchiliqi qilmishlirigha ortaq taqabil turimiz.”
Yawropa ittipaqigha eza döletler wekilliri bilen amérika wekillirining xitaygha taqabil turushning chare-tedbirlirini muzakire qilishi asasliq téma bolghan bu yighin heqqide toxtalghan norwégiyediki weziyet analizchisi bextiyar ömer ependining qarishiche, ikki terepning xitaygha ortaq qarshi turush mesiliside yenila belgilik pikir ixtilapi we mujimelliklirining mewjutluqi ayan bolmaqta iken.
Ulf kristérsson “Qandaq qilghanda bashqa döletler bilen bolghan munasiwetlerni qoyuqlashturup, xitaygha taqabil turushning charilirini yaritish” dégen téma heqqide toxtalghanda, rusiyening ukra'inagha tajawuz qilishi, xitayning rusiyeni qollishi, amérikaning gherb döletliri bilen birliship ukra'inagha yardem qilishi, xitayning künséri küchiyiwatqan teywen tehditi qatarliq bir qatar mesililerni misal qilip ötkendin kéyin, “Yawropaning dosti xitay emes, belki amérikadur” dégen xulasini chiqarghan we qimmet qarashliri perqlenmeydighan amérika bilen bolghan munasiwetni yenimu kücheytishni teshebbus qilghan.
Shiwétsiye bash ministiri ulf kristérssonning sözige qarighanda, shiwétsiye hökümiti yéqinda “Döletlik xitay ishxanisi” namliq mexsus bir organni tesis qilip, uninggha zor miqdarda meblegh ajratqan, xitayni her sahede inchike tehlil qilish xizmitini bashlighan. D u q ning shiwétsiyediki bayanatchisi dilshat réshit ependining bildürüshiche, shiwétsiye hökümitining Uyghur irqiy qirghinchiliqigha qarshi turuwatqan amérika hökümitige tutuwatqan pozitsiyesi, xitaygha qarita mu'amilisidin zor derijide perqliq iken hemde hazirgha qeder Uyghurlar toghrisida tüzük awazini chiqarmaywatqan shiwétsiyening hakimiyet qatlimida Uyghurlar mesilisi yenila muhim bir téma süpitide mewjut bolup turmaqta iken.
Ulf kristérsson “Yawropa ittipaqini xelq'arada ishenchlik bir küchke aylandurush” heqqide toxtalghanda, qimmet qarashlirida ortaqliq bolghan barliq démokratik döletler bilen zich hemkarliship, yawropaliqlarning shereplik en'enisige aylan'ghan démokratiye we erkinlikning ülgisi bolushtek nopuzini küchlendürüshni, bolupmu yawropa ittipaqidiki 27 döletning bir musht bolup uyushup, xitaygha ortaq taqabil turushning zörürlükini tekitligen.
U sözining xatimiside mundaq dégen: “Pütün dunyadiki démokratik döletler özlirining ewzelliklirige tayan'ghandila riqabet küchige, muweppeqiyetke we jelpkarliqqa ige bolalaydu. Qimmet qarashlirimizni qoghdash buning ichidiki hemmidin muhim nuqta. Biraq, mushundaq qilmaqchi bolghan waqtimizda, bizning pütün dunya da'irisidiki her bir tupraqta eng yaxshi netijilerning royapqa chiqishigha éhtiyajimiz tughulidu. Bizning mohtaj boluwatqinimiz yawropa ittipaqining ichkiy qismidiki istratégiyelik ittipaqliq we ittipaqimizning sirtidiki istratégiyelik hemkarliq munasiwetliridur. Bu belkim yawropa ittipaqining öz menpe'etlirini qoghdishi hemde uniwérsal qimmet qarishi üchün küresh qilishi éhtiyajliq bolghan ishenchni turghuzushning asasi bolup qélishi mumkin.”