“сталинчә чоң тазилаш” ниң әвҗигә чиқиши вә бундин кейинки хитай-явропа мунасивәтлири

Явропа мәтбуатлири иқтисадий җәһәттин барғансери заваллиққа йүзлиниватқан хитайниң 2024-йилидин кейинки тәрәққиятиға сәлбий баһа бериш билән биргә, ши җинпиңниң сиясий җәһәттики әсәбийликлириниң күнсери күчийиватқанлиқиғиму нәзирини ағдурмақта.

Ахбарат васитилириниң илгири сүрүшичә, хитай һакимийити 2016-йилидин буян уйғур диярида җаза лагерлирини тәсис қилип, милйонлиған уйғурлар үстидин ирқий қирғинчилиқ йүргүзүпла қалмай, бәлки хитай миқясидиму қанчә он миңлиған хитай әмәлдарлирини һоқуқидин мәһрум қилған, түрмиләргә ташлиған яки из-дерәксиз ғайиб қиливәткән.

“германийә долқунлири радийоси” 13-декабир елан қилған “ши җинпиңниң сталинчә чоң тазилиши” намлиқ хәвәрдә баян қилишичә, алдинқи бир қанчә ай ичидә ши җинпиңниң нурғунлиған шериклири из-дерәксиз ғайиб болған. Буларниң ичидә министир дәриҗилик дөләт рәһбәрлири вә һәрбий қоманданлар көп санлиқни игиләйдикән.

Хәвәрдә мундақ җүмлиләргә орун берилгән: “дуня җамаитиниң диққәт нәзири русийә-украина урушиға вә оттура шәрқтики тоқунушқа мәркәзләшкән бир пәйттә, хитайниң сиясий сәһнисидә сталинчә чоң тазилаш шәписиз башлинип кәтти. Ши җинпиңниң бу һәрикити дуня иқтисади вә районниң тинчлиқиға чуңқур тәсир көрситиши мумкин.”

Хәвәрдә йәнә мундақ дейилгән: “ши җинпиң 2012-йили һакимийәтни қолиға алғандин кейин, милйонлиған әмәлдарни шаллап чиқиридиған тазилашни йолға қойди. Тазиланған бу шәхсләрниң мутләқ көп қисми қарши лагердики сиясий рәқиблири әмәс, бәлки ши җинпиңниң өз чәмбирики даирисидики ишәнчлик кишилири иди. Кишиләр һазир хитай коммунистик һакимийитиниң ички җәһәттики муқимсизлиқидин қаттиқ гуманда болушқа тамамән һәқлиқ.”

Хәвәрдә, хитайниң сабиқ ташқий ишлар министири чин гаң вә ши җинпиң өзи тәйинлигән дөләт мудапийә министири ли шаңфу қатарлиқ нурғунлиған юқири дәриҗилик һөкүмәт әмәлдарлириниң ғайиб қилинғанлиқи, бәзилириниң һәтта өлтүрүлгән болуши мумкинлики илгири сүрүлгән болуп, хитай ички җәһәттә сиясий, иқтисадий, иҗтимаий тәрәпләрдин еғир турақсизлиққа патқан.

Бу хил вәзийәтни нәзәрдә тутқан ғәрб дөләтлири 2023-йилиниң оттурилиридин башлап хитайға салидиған мәбләғлирини зор дәриҗидә азайтишқа башлиған. ялғуз германийәниң хитайға селиватқан мәблиғила төттин бир һәссә кемәйгән. Униң үстигә, явропа иттипақиниң хитайниң явропа иттипақиға әза дөләтләрниң асаси ул әслиһә қурулушлириға салидиған мәбләғлирини чәкләш сияситиму күчәйгән. 7-Декабир бейҗиңда елип берилған хитай-явропа иттипақи юқири дәриҗиликләрниң сөһбити икки тәрәпниң бундин кейинки иқтисадий һәмкарлиқиниң гүллинишиниң әмәс, бәлки барғансери заваллиққа йүз тутидиғанлиқиниң ахирқи бешарити болуп қалған.

Түркийәдики истратегийә мутәхәссиси доктор әркин әкрәмниң қаришичә, явропа иттипақи билән хитайниң бундин кейинки сиясий, иқтисадий мунасивәтлири икки тәрәпниң һакимийәт түзүлмисидики пәрқ һәм тәңпуңсиз сода риқабити сәвәблик анчә көңүлдикидәк болмайдикән.

“ши җинпиңниң сталинчә чоң тазилиши” намлиқ хәвәрдә баян қилишичә, дөләт ичидики еғир вәзийәт түпәйлидин хитай пуқралири нөвәттә ши җинпиңниң хәлқниң диққитини башқа тәрәпкә бураш үчүн уруш қозғап қелишидин әндишиләнмәктә икән. Бу уруш хитайниң тәйвәнгә һуҗум қилиш еһтималлиқини өз ичигә алидикән.

Германийәдики вәзийәт анализчиси ғәюр қурбанниң қаришичә, уйғурлар мәсилисини күнсери муһим тема қатарида көрүп келиватқан германийә билән хитайниң мунасивити әмди илгирикидәк болмайдикән. У сөзидә явропа иттипақиға әза бәзи чоң дөләтләрниң хитайға қарита сиясәтлиридә зор бурулушларниң мәйданға келиватқанлиқини әскәртти.