“Stalinche chong tazilash” ning ewjige chiqishi we bundin kéyinki xitay-yawropa munasiwetliri

Myunxéndin ixtiyariy muxbirimiz ekrem teyyarlidi
2023.12.14
Xi-jinping-diktator-AP Xitayning dölet bayrimi künide, namayishchilar musteqilliqni yaqlaydighan pilakatlar we gérmaniye diktatori adolf hitlérning süritini kötürüp namayish qilmaqta. 2018-Yili 1-öktebir, xong kong
AP

Yawropa metbu'atliri iqtisadiy jehettin barghanséri zawalliqqa yüzliniwatqan xitayning 2024-yilidin kéyinki tereqqiyatigha selbiy baha bérish bilen birge, shi jinpingning siyasiy jehettiki esebiyliklirining künséri küchiyiwatqanliqighimu nezirini aghdurmaqta.

Axbarat wasitilirining ilgiri sürüshiche, xitay hakimiyiti 2016-yilidin buyan Uyghur diyarida jaza lagérlirini tesis qilip, milyonlighan Uyghurlar üstidin irqiy qirghinchiliq yürgüzüpla qalmay, belki xitay miqyasidimu qanche on minglighan xitay emeldarlirini hoquqidin mehrum qilghan, türmilerge tashlighan yaki iz-déreksiz ghayib qiliwetken.

“Gérmaniye dolqunliri radiyosi” 13-dékabir élan qilghan “Shi jinpingning stalinche chong tazilishi” namliq xewerde bayan qilishiche, aldinqi bir qanche ay ichide shi jinpingning nurghunlighan shérikliri iz-déreksiz ghayib bolghan. Bularning ichide ministir derijilik dölet rehberliri we herbiy qomandanlar köp sanliqni igileydiken.

Xewerde mundaq jümlilerge orun bérilgen: “Dunya jama'itining diqqet neziri rusiye-ukra'ina urushigha we ottura sherqtiki toqunushqa merkezleshken bir peytte, xitayning siyasiy sehniside stalinche chong tazilash shepisiz bashlinip ketti. Shi jinpingning bu herikiti dunya iqtisadi we rayonning tinchliqigha chungqur tesir körsitishi mumkin.”

Xewerde yene mundaq déyilgen: “Shi jinping 2012-yili hakimiyetni qoligha alghandin kéyin, milyonlighan emeldarni shallap chiqiridighan tazilashni yolgha qoydi. Tazilan'ghan bu shexslerning mutleq köp qismi qarshi lagérdiki siyasiy reqibliri emes, belki shi jinpingning öz chembiriki da'irisidiki ishenchlik kishiliri idi. Kishiler hazir xitay kommunistik hakimiyitining ichki jehettiki muqimsizliqidin qattiq gumanda bolushqa tamamen heqliq.”

Xewerde, xitayning sabiq tashqiy ishlar ministiri chin gang we shi jinping özi teyinligen dölet mudapiye ministiri li shangfu qatarliq nurghunlighan yuqiri derijilik hökümet emeldarlirining ghayib qilin'ghanliqi, bezilirining hetta öltürülgen bolushi mumkinliki ilgiri sürülgen bolup, xitay ichki jehette siyasiy, iqtisadiy, ijtima'iy tereplerdin éghir turaqsizliqqa patqan.

Bu xil weziyetni nezerde tutqan gherb döletliri 2023-yilining otturiliridin bashlap xitaygha salidighan mebleghlirini zor derijide azaytishqa bashlighan. Yalghuz gérmaniyening xitaygha séliwatqan meblighila töttin bir hesse kémeygen. Uning üstige, yawropa ittipaqining xitayning yawropa ittipaqigha eza döletlerning asasi ul eslihe qurulushlirigha salidighan mebleghlirini cheklesh siyasitimu kücheygen. 7-Dékabir béyjingda élip bérilghan xitay-yawropa ittipaqi yuqiri derijiliklerning söhbiti ikki terepning bundin kéyinki iqtisadiy hemkarliqining güllinishining emes, belki barghanséri zawalliqqa yüz tutidighanliqining axirqi béshariti bolup qalghan.

Türkiyediki istratégiye mutexessisi doktor erkin ekremning qarishiche, yawropa ittipaqi bilen xitayning bundin kéyinki siyasiy, iqtisadiy munasiwetliri ikki terepning hakimiyet tüzülmisidiki perq hem tengpungsiz soda riqabiti seweblik anche köngüldikidek bolmaydiken.

“Shi jinpingning stalinche chong tazilishi” namliq xewerde bayan qilishiche, dölet ichidiki éghir weziyet tüpeylidin xitay puqraliri nöwette shi jinpingning xelqning diqqitini bashqa terepke burash üchün urush qozghap qélishidin endishilenmekte iken. Bu urush xitayning teywen'ge hujum qilish éhtimalliqini öz ichige alidiken.

Gérmaniyediki weziyet analizchisi gheyur qurbanning qarishiche, Uyghurlar mesilisini künséri muhim téma qatarida körüp kéliwatqan gérmaniye bilen xitayning munasiwiti emdi ilgirikidek bolmaydiken. U sözide yawropa ittipaqigha eza bezi chong döletlerning xitaygha qarita siyasetliride zor burulushlarning meydan'gha kéliwatqanliqini eskertti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.