Taylandta tutup turuluwatqan Uyghurlarning qoyup bérilishi texirsiz mesilige aylanmaqta

“Nyu-york waqti géziti” ning 8-noyabir künidiki xewiride, hesen imam isimlik Uyghur yashning sergüzeshtliri arqiliq, taylandta tutup turuluwatqan Uyghurlarning sani, ularning néme sewebtin chet elge qéchip chiqqanliqi, bir qismining türkiyege kélishi, bir qismining xitaygha qayturulushi, nöwette tayland türmiside tutup turuluwatqan 48 Uyghurning échinishliq ehwali yorutup bérilgenidi.

Bu xewer élan qilin'ghandin kéyin, 11-noyabir küni, xitay ishliri xelq'ara parlaméntlar birleshmisi (IPAC) b d t ning musapirlar kishilik hoquq ishlirigha mes'ul komissarigha uchuq xet yézip, taylandta on yildin buyan tutup turuluwatqan 48 neper Uyghurning bixeterlikige kapaletlik qilishni, ularni xitaygha qayturmay, belki bixeter döletlerge ötküzüp bérishni telep qildi.

Taylandta tutup turuluwatqan 48 Uyghurgha türkiye siyasiy panahliq béremdu? ularni qutuldurush üchün türkiye tashqi ishlar ministirliqi birer diplomatik xizmet ishlewatamdu? ularning aqiwiti toghrisida buningdin kéyin néme ishlarni qilalaydu? biz bu so'allarning jawabigha érishish üchün türkiye tashqi ishlar ministirliqigha téléfon qilduq. Ular taylandta tutup turuluwatqan Uyghurlarni qutuldurush toghrisida sorighan so'allirimizgha éniq jawab bermidi, téléfonni alghan tashqi ishlar ministirliqi xadimi, bu heqte téléfonda melumat bérelmeydighanliqini, kérek bolsa türkiyening taylandtiki elchixanisidin sorishimizni bildürdi.

Biz yene yuqiridiki so'allargha jawab tépish üchün türkiye ichki ishlar ministirliqigha qarashliq musapirlar ishliri idarisining enqerediki merkizige téléfon qilduq, biraq téléfon'gha jawab bermidi.

Biz taylandtiki Uyghurlarning ehwali toghrisida melumat élish üchün 2018-yili 10-ayda 12 Uyghur bilen tayland türmisidin qutulup türkiyege kelgen we hazir istanbulda olturaqlashqan hesen imamgha téléfon qilduq, biraq u özining aldirash ishlewatqanliqini, kéyin waqit chiqqanda sözlep béridighanliqini bildürdi. Biz yene hesen imam bilen taylandtin istanbulgha birlikte kelgen ezimet bilen söhbet élip barduq.

RFA/Arslan

Ezimet taylandta tutup turuluwatqan Uyghurlar bilen alaqisi barliqini bildürüp mundaq dédi: “Taylandtiki qérindashlar bilen körüshüp turuwatimiz, ulardin bir ikkisi torgha chiqalaydu, ular torgha chiqqanda körüsheleymiz, bolmisa körüshelmeymiz, eng axiri bir ay ilgiri körüshken iduq, u balilarning ehwali toghrisida saqchilar yaxshilinish bar dégeniken, uningdin bashqa alahide bir ishni bilmeymiz”.

Ezimetning bildürüshiche, taylandtiki 48 Uyghur ilgiri bir qanche sheherde ayrim-ayrim qamalghan bolup, ikki yildin buyan bangkokta bir orunda tutup turulmaqta iken.

Insan heqlirini közitish teshkilatining (HRW) bu heqtiki doklatida bildürüshiche, 2014-yilidin bashlap taylandta texminen 350 Uyghur tutulghan bolup, buning ichide 172 ayal we bala 2015-yili 7-ayda türkiyege yötkep orunlashturulghan. 109 Er kishi xitayning bésimi bilen xitaygha qayturulghan bolup, shuningdin buyan iz-déreksiz ghayib bolghan. Hazir taylandta tutup turuluwatqan 48 Uyghur nachar türme shara'itida turuwatqan bolup, bultur abdullah abdul'eziz, mettoxti metqurban isimlik ikki Uyghurning türmide qaza qilghanliqi melum bolghanidi.