Tokyoda chaqirilghan “Xelq'ara diniy erkinlik aliy yighini” da Uyghur irqiy qirghinchiliqi muhim téma bolghan

Yaponiyening paytexti tokyoda ötküzülgen “Xelq'ara diniy erkinlik aliy yighini” da sözge chiqqanlarning bir qismi. 2024-Yili 21-iyul, tokyo.

7-Ayning 21-künidin 23-künigiche yaponiyening paytexti tokyoda ötküzülgen “Xelq'ara diniy erkinlik aliy yighini” Uyghurlar duch kéliwatqan diniy ziyankeshliklerni, bolupmu irqiy qirghinchiliqni xelq'aragha anglitishta küchlük sehne bolghan. Bu yighin'gha amérikaning sabiq tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo, sabiq xelq'ara diniy erkinlik bash elchisi sam brownbek ependi we köp sanda asiya döletlirining rehberliri ishtirak qilghan. Mayk pompéyo bu yighinda, amérika hökümiti chiqarghan irqiy qirghinchiliq qararining maqullinish jeryani toghrisida melumat bergen.

Mezkur yighin'gha Uyghurlargha wakaliten dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining re'isi, Uyghur kishilik hoquq qurulushi diréktori ömer qanat ependi bilen yaponiye Uyghur jem'iyitining idare hey'et ezasi sawut memet ependi qatnashqan. Mezkur yighin insanlarning, bolupmu asiya döletliridiki kishilerning diniy kimliki sewebidin kemsitilishke we zulumgha uchrishigha qarshi turushni asasi meqset qilghan bolup, ömer qanat ependi Uyghurlarning nöwettiki éghir weziyiti toghrisida doklat bergen.

Ömer qanat ependi bu heqte radiyomizgha melumat bérip mundaq dédi: “Bu yighin'gha nurghun döletlerning tashqi ishlar ministirliqi xadimliri we diniy rehberliri qatnashti. Bolupmu asiya döletliridin kelgenler köp boldi. Yighinda asiyada diniy erkinlikni terghib qilish toghrisida muzakire élip bérildi”.

RFA/Erkin Tarim

Ömer qanat ependi bu yighinda Uyghur irqiy qirghinchiliqining asasliq témigha aylan'ghanliqini, bolupmu mayk pompéyoning nutqining kishilerning qiziqishini qozghighanliqini bildürüp mundaq dédi: “Yighinning eng qiziqarliq we muhim teripi, amérikaning sabiq tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo ependi yighinda söz qildi. U sözide, Uyghur irqiy qirghinchiliqi mesilisini tilgha aldi, shundaqla bu qirghinchiliqni étirap qilish qararini qandaq bergenlikini tepsiliy chüshendürüp ötti. Uyghurlar arisidimu néme üchün hökümet chüshüp kétishtin burun bu qararni alghanliqi toghrisida bezi so'allar bar idi, buningghimu jawab bergen boldi. Bu qarar-2021yili 1-ayning 19-küni bérilgenidi. U bu qararni maqullashta sabiq xelq'ara diniy erkinlik bash elchisi sam brownbek ependining zor rol oynighanliqini tekitlep ötti. Méning bu yerde démekchi bolghinim Uyghur irqiy qirghinchiliqi bu qétim tokyoda chaqirilghan ‛xelq'ara diniy erkinlik aliy yighining‚ muhim témisi boldi. Sözge chiqqanlarning hemmisi dégüdek Uyghur irqiy qirghinchiliqini tilgha aldi.”

RFA/Erkin Tarim

Ömer qanat ependi bu yighinda Uyghur irqiy qirghinchiliqi we Uyghurlarning nöwettiki weziyiti toghrisida mexsus doklat bergen bolup, doklatning tüp mezmuni heqqide toxtilip mundaq dédi: “Men sözümde Uyghur irqiy qirghinchiliqining hazirmu dawamlishiwatqanliqini we bu irqiy qirghinchiliqni némishqa irqiy qirghinchiliq deymiz? dégen'ge izahlap berdim. Undin bashqa Uyghur sotining qarari, amérika qatarliq 11 dölet parlaméntining bu heqtiki qararlirini anglattim. Mutexessislerning doklatliri, lagér shahitlirining anglatqanlirini otturigha qoyghandin kéyin buning bir irqiy qirghinchiliq ikenlikini, xitay hökümitiningmu buni inkar qilalmaydighanliqini otturigha qoydum.”

Arqidin yaponiye Uyghur jem'iyitining sabiq re'isi ilham mexmut ependi “Irqiy qirghinchiliqning rayon'gha élip kelgen tesiri” témisida sözligen. U bu heqte melumat bérip mundaq dédi: “Méning sözligen témam irqiy qirghinchiliqning rayon'gha élip kelgen tesiri bolghachqa, irqiy qirghinchiliq tüpeylidin wetinimizde emgek küchining kemlep ketkenliki, iqtisadiy tesirining küchlük boluwatqanliqi, Uyghurlarning künsayin namratliship, nopusiningmu shiddetlik azlap kétiwatqanliqi, Uyghur medeniyitining yoqitiliwatqanliqi yaki mejburiy halda xitay medeniyitige singdürülüwatqanliqi, Uyghur medeniyitini xitay mediniyetining bir qismi qilish üchün xitayning qattiq küchewatqanliqini sözlep öttüm”.

Yaponiye Uyghur jem'iyitining idare hey'et ezasi sawut memet ependimu irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghurlargha wakaliten bu qétimliq kéngeshke qatnashqan. U radiyomizning ziyaritini qobul qilip, bu yighinda mayk pompéyo ependidin so'al sorash pursitige érishkenlikini, pompéyo ependining uninggha tepsiliy jawab bergenlikidin xushal bolghanliqini bildürdi.

Yighin axirlashqandin kéyin yaponiye Uyghur jem'iyitining re'isi exmet létip, ömer qanat we memet sawut ependilerdin terkib tapqan hey'et yaponiye parlaméntidiki Uyghur dostluq guruppisi ezaliri bilen körüshüp, Uyghurlarning bezi teleplirini yetküzgendin sirt, ulargha Uyghurlarning we Uyghur dewasining nöwettiki weziyiti toghrisida melumat bergen. Exmet létip ependi bularni biz bilen ortaqlashti.

Igilishimizche bu, xelq'ara diniy erkinlik aliy derijilik yighinining tunji bolup bir asiya dölitide ötküzülüshi iken.

***2024-Yili 25-iyul sa'et 15:25 te qismen mezmunlar yéngilinip qayta élan qilindi.