Түрк дуняси аяллири йиғинида уйғур кишилик һоқуқ дәпсәндичилики тоғрисида доклат берилди
2024.12.06
Ноябирниң 28-29-күнлири сипрус түрк җумһурийитиниң гирнә шәһиридә өткүзүлгән түрк дуняси аяллири музакирә йиғинида уйғурларниң кишилик һоқуқ дәпсәндичилики тоғрисида доклат берилди.
Бу йиғинға түркийә, өзбекистан, әзәрбәйҗан, қазақистанлардин кәлгән 100 дин артуқ аял қатнашти. Уйғурларға вәкил болуп, истанбул университети тил-әдәбият оқутқучиси, доктор раилә кашғәрий вә шәрқий түркистан вәхписиниң сабиқ рәиси әсәр сака ханимлар тәклип билән қатнашти.
Йиғинда раилә кашғәрий ханим “шәрқий түркистандики инсан һәқлири” дегән темида доклат берип, шәрқий түркистанда мәсилиниң ялғуз аяллар мәсилиси әмәсликини, уйғур аяллири әлвәттә еғир зиянкәшликкә учраватқанлиқини әмма аяллардин сирт йәнә җәмийәттики һәр саһә пүтүн инсанларниң һәқ-һоқуқлириниң дәпсәндичиликкә, ирқий қирғинчилиққа учраватқанлиқини баян қилди.
Сипрус түрк җумһурийитиниң рәиси әрсин татар әпәнди йиғинниң ечилиш сөзидә, сипрус түрк җумһурийитиниң түрк дунясиниң аяллар музакирә йиғиниға саһибханилиқ қилғанлиқидин пәхирлинидиғанлиқини билдүрүш билән биргә, оттура асиядин қийин шараитлар астида атларға минип ғәрб тәрәпкә кәлгән вә тарихта бир қанчә дөләт қурған әрләргә аялларниң күч бәргәнликини тәкитләп: “ханим-қизлиримиз күчлүк болсун, түрк дуняси бирлики ханим қизлиримизға күч болсун” деди.
У сөзидә татар, түрк аяллар оттурисидики мәдәнийәт, сәнәт вә илмий мунасивәтни тәрәққий қилдуруш керәкликини көрситип, илгири сиясий вә башқа сәвәбләр түпәйлидин айрилип кәткән муһәббәт риштисиниң мустәһкәмлинишини үмид қилидиғанлиқини билдүрди.
Түрк дуняси аяллар музакирә йиғини “умай ана түрк дуняси аяллар бирлики” ниң тәшкиллиши вә бу бирликниң ортақлири болған “сипрус игилик тиклигүчи түрк аяллар бирлики”, “түрк аял академиклар җәмийити”, “истанбул гедик университети”, “өзбекистан мәдәнийәт иттипақлиқи вә һәмкарлиқ җәмийити”, “шәрқий ақ деңиз университети аяллар тәтқиқат вә маарип мәркизи”, “акапулко меһманханиси” ниң һәмкарлишиши билән ечилди.
Игилишимизчә, бу йиғинда түрк дунясиниң һәр қайси җайлиридин кәлгән вәкилләр түрк дуняси аяллири дуч келиватқан мәсилиләр, шундақла аялларниң аилидики, җәмийәттики вә дөләттики ролини қандақ җари қилдуруш һәққидә сөз қилған һәм музакирә елип барған; улар йәнә охшимиған дөләт вә районлардики түрк аяллириниң өзара тонушуши, бир-бирини чүшиниши керәкликини бирдәк тәкитлигән.
Зияритимизни қобул қилған раилә кашғәрий ханим бу йиғинда шәрқий түркистандики инсанларниң һәқ-һоқуқлириниң дәпсәндә қилиниватқанлиқини, болупму 2017-йилидин башлап әр-аял вә балиларниң охшимиған шәкилдә хорлуққа, һәтта ирқий қирғинчилиққа учраватқанлиқини, уйғур хәлқиниң яшаш вә мәвҗутлуқини сақлаш үчүн күрәш қиливатқанлиқини тәкитлигән.
Раилә кашғәрий ханимниң билдүрүшичә, йиғинға қатнашқучилар уйғурларниң шунчивала еғир дәриҗидә хорлиниватқанлиқини аңлиғандин кейин һәйран қалған вә уйғурларға қизиқип, хитайниң аталмиш “йеңи йипәк йоли” билән уйғурларға зулум селишниң қандақ мунасивити бар дегәндәк соалларни сориған.
Раилә ханимниң билдүрүшичә, бу йиғинда түркий милләт аяллириниң мәсилилири қатарида уйғурлар мәсилиси, болупму уйғур аяллириниң хитайда системилиқ һуҗумға учраватқанлиқи мәсилиси оттуриға қоюлған вә музакирә қилинған болуп, уйғур аяллириниң һазир йәнә қандақ қийинчилиқларға дуч келиватқанлиқини ениқлап чиқиш тәкитләнгән. Йиғинға қатнашқучилар бирдәк, оттура асияни буниңдин кейин түркистан дәп аташта бирдәкликкә кәлгән.
Икки күн давам қилған йиғинниң ахирида йиғинниң хуласә доклати елан қилинди. Доклатни “умай ана түрк дуняси аяллар бирлики” ниң рәиси, пирофессор доктор муәлла уйду йүҗәл ханим оқуп өтти.
У мундақ деди: “бу йиғинда түрк дунясиниң һәр қайси җайлирида зулумға учраватқан хәлқләр тоғрисида музакирә елип берилди. Уларниң дәрд-әләмлирини аңлитишқа вә аңлап чүшинишкә тириштуқ. Түркләрниң шанлиқ байрақлири ләпилдигән алтай тағлиридин тунағичә, кавказ тағлиридин балқанларғичә пүтүн диярларға салам йоллаймиз”.
Зияритимизни қобул қилған пирофессор доктор муәлла уйду йүҗәл ханим мундақ деди:” түрк дуняси аяллар музакирә йиғини, шәрқий түркистандики зулумни түрк дунясиниң һәр қайси җайлиридин кәлгән аялларға аңлитишқа васитә болди, әлвәттә шәрқий түркистан биз үчүн муһим, виҗданлар қайнимас, көзләр көрмәс болған бир заманда, кишилик һоқуқлар чәйлиниватқан, қериндашлиримиз еғир қирғинчилиққа учраватқан ата вәтинимиз шәрқий түркистан үчүн немә қилиш керәк болса биз имканийитимизниң йетишичә шуни қилишқа тәйяр, бу мәсилидә қанчилик көп җамаәт пикри пәйда қилалисақ, уни шунчилик көп күнтәртипкә кәлтүрәләймиз; буниң үчүн тиришчанлиқ көрситимиз, бу һәқ дәвайимизни хәлқара җамаәтниң күнтәртипигә кәлтүрүшимиз керәк. Шәрқий түркистан әлвәттә бир күни тарихтикигә охшаш мустәқиллиққа еришиду, биз шу мустәқил болған күн үчүн алдин тәйярлиқ қилишимиз керәк”.