Néme üchün türkiyediki axbaratlarda Uyghurlar mesilisi küntertipke kelmeydu?

Türkiye axbaratchiliqi we taratqu birleshmisi (TIMEF) ning re'isi, zhurnalist shakir gürel ependi yighinda sözlewatidu. 2024-Yili 10-mart, unye

Türkiye jumhuriyiti pirézidéntliqigha qarashliq türkiye diniy ishlar idarisi türkiye tewesidiki 81 wilayetke jaylashqan 90 ming jame we meschitke höjjet chüshürüp, her jüme küni jüme namizida Uyghurlar üchün du'a qilish toghrisida buyruq chiqarghanidi. Ötken yili 22-dékabir küni chiqirilghan bu buyruq türkiyening her qaysi jayliridiki jamelerde hazirghiche ijra qilinip kéliwatqan bolsimu, biraq türkiyening döletlik yaki yerlik taratqulirida Uyghurlar toghrisida uchur bérilmey kelmekte.

Néme üchün türkiye taratqulirida Uyghurlar toghrisida köplep uchurlar bérilmeydu? ularning Uyghurlar toghrisida uchur bérishi we küntertipte tutup turushi üchün néme ishlarni qilish kérek? biz türkiyediki zhurnalist we obzorchi xalis démir bilen bu heqte söhbet élip barduq.

Zhurnalist xalis özdémir ependi bu heqte toxtilip mundaq dédi: “Buning bir qanche sewebliri bar. Birinchi sewebi, xitaydin kélidighan uchur yoq. Kommunist xitayning ishghaliyiti astidiki sherqiy türkistanda yüz bériwatqan hadisiler toghrisida uchur shekilde kündilik xewer bérish cheklinidu we dunyagha anglitilmaydu. Sherqiy türkistandiki zulumgha alaqidar delil-ispatliq yéngi we kündilik uchurlar tépilmighanliqi üchün dunya jama'itige waqti-waqtida xewer bérish imkani bolmaywatidu, yeni ün-sin we yaki höjjetlik delil-ispatliq uchurlarning tarqilishi xitay tereptin kontrol qilinip kéliwatidu. Shu sewebtin türkiyediki metbu'atlarni uchur bilen teminleshte qiyinchiliq tughuluwatidu. Shuning üchün türkiyediki sherqiy türkistan teshkilatliri axbarat saheside kespi xadimlarni yétishtürüp chiqishi, yerlik metbu'atlarni kündilik we bezi jiddiy uchurlar bilen waqtida teminlishi kérek. Uningdin bashqa yene, türkiyediki metbu'atlarda maqale we obzor yazidighan muxbirlar bilen yéqindin munasiwet ornitip ularni yéngi uchurlar bilen teminlesh kérek. Türkiye metbu'atlirida pelestin toghrisida köplep uchurlar bériliwatidu, chünki u yerdin neq meydandin biwasite uchur tarqitish imkaniyiti bar. Biraq sherqiy türkistandin héch qandaq uchur alghili bolmighanliqi we muxbirlar cheklimige uchrighanliqi üchün axbaratchilar uchur tarqitalmaywatidu, emeliyette türkiyediki insanlar sherqiy türkistanda yüz bériwatqan hadisilerge közini yumghan ish yoq. Bu axbaratchiliqtiki téxnikiliq bir mesile, bashqa seweb yoqtur. Emma hergizmu ümidsizlikke patmasliqimiz, toxtimay tirishishimiz kérek, sherqiy türkistanliq qérindashlirimizning zulumdin qutulidighan künlirimu kélidu” .

Biz yene türkiye axbaratchiliqi we taratqu birleshmisi (TIMEF) ning re'isi, zhurnalist shakir gürel ependi bilen Uyghurlar we axbarat toghrisida söhbet élip barduq.

Zhurnalist shakir gürel ependi “Uyghurlar mesilisini küntertipke keltürüsh üchün qandaq xizmetlerni ishlesh kérek? ” dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Bügünki künde dunyada uchur-alaqe dewride yashawatimiz, bundaq shara'itta meyli xitay bolsun yaki bashqisi bolsun qilmishlirini hergiz yoshurup qalalmaydu hem yoshurup qalalmidi. Biz zhurnalist dostlirimiz, kesipdashlirimiz we türk dunyasi axbaratchiliridin Uyghur qérindashlirimizning sadasigha qulaq sélishini, hélihem yüz bériwatqan bu zulumni pütün dunyagha anglitip, bu mesilini dawamliq küntertipte tutushini we xelq ammisigha bu toghruluq uchur yetküzüp turushini ümid qilimiz hem tewsiye qilimiz. Eger bu emelge ashqan teqdirde, xitay pat arida omumi xelqning bésimi aldida bara-bara zulumni azaytishqa we eng axirida toxtitishqa mejbur bolidu. Biraq axbaratlarda uchur tarqitishla kupaye qilmaydu, öz nöwitide türkiye jumhuriyitimu Uyghur xelqini hazirghiche qollighinidek, buningdin kéyinmu izchil qollap quwwetlishi, Uyghurlar duch kéliwatqan zulumni küntertipte tutup turushi kérek” .

RFA/Arslan

Ziyaritimizni qobul qilghan yawropa axbaratchilar jem'iyitining re'isi, zhurnalist adnan fishenk ependi Uyghurlar toghrisidiki köz qarashlirini ipadilep mundaq dédi: “Sherqiy türkistanda yüz bériwatqan zulumni bilmeydighan héch kim yoq, pütün dunya bilidu, emma ular üchün héch ish qilalmighanliqimizdin azablinimiz. Chünki u yerde insaniy paji'eler yüz bériwatidu, u insanlarning dunyaning héchqandaq yéride héchkim uchrap baqmighan azab-oqubetlerge uchrawatqanliqini xewerlerdin oquwatimiz, delil-ispatlarni körüwatimiz, insaniyetke qarshi ishliniwatqan bu jinayetlerning derhal toxtitilishini telep qilimiz” .

Adnan fishenk ependi “Uyghurlar uchrawatqan zulum we bésimlarni türkiye we dunya jama'itining diqqitide tutup turush üchün némilerni qilish kérek? ” dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Biz zhurnalistlar bu mesilini küntertipke keltürüshimiz, jama'et pikri peyda qilishimiz kérek؛ erkin dunyadiki insanlar bilen bille namayish qilishimiz kérek؛ jinayi qilmishlarni sadir qiliwatqan rehimsiz diktatorlar jazagha uchrishi kérek؛ chünki ular bir xelqni pütünley yoqitishni meqset qiliwatidu, biz axbaratchilarning eng muhim wezipiliridin birsi bu zulumni bashqilargha anglitish, bolupmu erkin dunyaning qoghdighuchiliri bolghan gherb ellirige, xelq'ara sot mehkimisi, kishilik hoquq organlirigha toxtimay anglitishimiz kérek” .

Biz yene isparta radiyo-téléwiziye pirogramma riyasetchisi zhurnalist elif akgül xanim bilen söhbet élip barduq, elif akgül xanim Uyghurlar mesilisini küntertipke keltürüsh toghrisidiki pikir-qarashlirini ipadilep mundaq dédi: “Hemmidin awwal Uyghur türkliri bizning qérindashlirimizdur, biz ular bilen oxshash qan we oxshash irqqa mensup, Uyghur türkliri tilgha ilin'ghanda ichim bir xil achchiq bolidu we qelbimni qayghu-elem qaplaydu, chünki ular uzun mezgildin biri derd-elem tartiwatidu we erkinlikliridin mehrum qiliniwatidu. Dunya medeniyet jehette tereqqiy qilghan bügünki künde insanning insan'gha zulum qilishi qobul qilghusiz bir ehwal. Buningdin biz ularning yénida bolimiz, chünki ular bizning qérindashlirimiz, irqdashlirimiz, biz anatoliyege kélishtin burunqi kélish menbeyimiz” .

U yene Uyghur mesilisining kün tertipke kélishi üchün axbaratchilarning teshwiqat wasitiliri arqiliq teshwiqatni kücheytish kéreklikini tekitlep mundaq dédi: “Insanlar erkin dunya toghruluq sözlishiwatqan bügünki künde, biz yenila insanning bashqa bir insan'gha zulum qilishi heqqide sözlishiwatimiz, bu eslide nomus qilidighan bir ehwal bolushi kérek. Uyghur mesilisining téz waqit ichide hel bolushi we tinchliq ornitish yoligha qedem bésish üchün biz axbaratchilarning wezipisi bu mesile hel bolghan'gha qeder uni küntertipning béshida tutushni dawamlashturush. Men Uyghur qérindashlirimizning pat arida bizge oxshash erkin yashash pursitige érishishige tilekdashmen” .