Türkiyede élip bérilidighan parlamént ezaliri saylimi Uyghur dewasigha qandaq tesir körsiter?

2023-Yili 5-ayning 14-küni türkiye xelqi kéyinki nöwetlik prézidént bilen parlamént ezalirini saylap chiqidu. Saylamgha qatnishish salahiyitige ige bolghan 37 siyasiy partiye parlamént ezaliq namzatlirini körsitishke bashlidi. Parlamént ezaliri namzatliri aldimizdiki künlerde türkiyening her qaysi sheherlirini aylinip özlirige awaz toplash üchün xelq ammisigha nutuq sözleshke bashlaydu. Bu qétimqi parlamént ezaliri saylimi Uyghur dewasigha qandaq tesir körsiter?

Bu qétim türkiyede prézidéntliq saylimi bilen parlamént ezaliri saylimi birlikte ötküzülidighan bolup, partiyeler omumiy awazning 51% ni alalisa hökümet qurush salahiyitige ige bolalaydu. Hazirqi hökümetni bashquruwatqan adalet we tereqqiyat partiyesi bilen ulargha hemkarlishiwatqan milletchi heriket partiyesi hazirqi prézidént rejep tayyp erdughanni kéyinki nöwetlik prézidéntliqqa namzat qilip körsetkenidi. Öktichi partiyelerdin jumhuriyet xelq partiyesi, “Iyi” partiyesi, “Kélechek” partiyesi, “Dewa” partiyesi, “Adalet” partiyesi we “Sa'adet” partiyesi qatarliqlar birlikte kemal qilichdar'oghlini namzatliqqa körsetti. Mezkur partiyelerning köpi Uyghurlarni qollighan bolsimu “Iyi” partiyesi sun'ghan Uyghur qirghinchiliqi toghrisidiki qanun layiheliri ret qilin'ghanidi. Undaqta, 5-ayning 14-küni élip bérilidighan saylamda türkiyediki mezkur 6 siyasiy partiye utup parlaméntke kirse Uyghur mesilisige qandaq tesir körsiter?

Jumhuriyet xelq partiyesi türkiye parlaméntida 134 orun'gha ige eng chong öktichi partiye bolup, ularning türkiye parlaméntidiki ezalirining beziliri Uyghur mesilisini otturigha qoyup kelmekte. “Iyi” partiyesi köp qétim jaza lagérliri bilen Uyghur qirghinchiliqi toghrisida teklip layihesi sun'ghan bolsimu adalet we tereqqiyat partiyesi bilen milletchi heriket partiyesi parlamént ezaliri awaz bermey ret qilin'ghanidi. Bu qétimqi saylamda saylamdin kéyin qurulidighan parlamént qandaq bir parlamént bolar? Uyghur dewasini kün tertipke qoyarmu?

Enqere uniwérsitétining oqutquchisi ibrahim marash ependi bu heqtiki köz qarishini bayan qilip ötti. U mundaq dédi: “Türkiyede 15-mayda ötküzülidighan parlamént ezaliri saylimida türk dunyasigha bolupmu sherqiy türkistan mesilisige köngül bölidighan köp sanda parlamént ezasi türkiye parlaméntida orun alidu dep oylaymen. Chünki bu qétimqi saylamgha köp partiye qatnishidu. Bu partiyelerning köpi sherqiy türkistan mesilisige köngül bölüdighan partiyelerdur”.

Enqerediki hajiteppe uniwérsitétining dotsénti, türkiye-xitay munasiwetliri heqqide tetqiqat élip bériwatqan mutexessis, doktor erkin ekrem ependi 6 partiyedin terkib tapqan millet ittipaqi dep atalghan guruppa utup chiqsa Uyghurlargha köngül bölidighan köp sanda parlamént ezasining parlaméntqa kiridighanliqini, Uyghurlar toghrisida qarar chiqirishning mumkinchilikining tughidighanliqini ilgiri sürdi.

Uzun yillardin buyan türkiye siyasitini közitip kéliwatqan sherqiy türkistan wexpisining sabiq re'isi, péshqedem pa'aliyetchi hamutxan köktürk ependi, saylamda hazirqi parlamént ezalirining köpining almishidighanliqini, eger 6 öktichi partiyening parlamént ezaliri köpchilikni teshkil qilsa Uyghur qirghinchiliqini resmiy étirap qilish mumkinchiliki bolmighan teqtirdimu, Uyghur mesilisining kishilik hoquq jehettin ilgirileydighanliqini, chünki bu mesilining hazir xelq'araliq mesilisige aylan'ghanliqini tekitlidi.

Nöwette, hazirqi prézidént rejep tayyp erdoghan bilen jumhuriyet xelq partiyesining re'isi kemal qilichdar'oghli prézidént namzatliri bolup élan qilindi.

Emma hazirche qaysi partiyening utup chiqishi we erdughanning qaytidin prézidént bolalishi éniq emes, biraq közetküchiler uning tesir küchining ilgiriki yillardiki saylamlardikige qarighanda körünerlik ajizlighanliqini otturigha qoyushmaqta.