Түркийә вә башқа түрк дөләтлириниң хитайниң кеңәймичилик хәвпигә қарши тәдбир елиши тәләп қилинди

Уйғур академийәси вәхписиниң баш катипи абдулһәмит қарахан әпәнди ахбарат баянатини оқуватиду. 2024-Йили 1-өктәбир, әнқәрә

Муһаҗирәттики уйғурлар дуняниң һәрқайси җайлирида хитайниң уйғур елини бесивалғанлиқиниң 75-йиллиқи мунасивити билән хитайға қарши наразилиқ намайиши өткүзүлүватқан бир пәйттә, әнқәрәдиму мәхсус ахбарат йиғини өткүзүлди. 10-Айниң 1-күни түркийә пайтәхти әнқәрәдә өткүзүлгән “шәрқий түркистанниң ишғал қилинишиниң 75-йилида” темисидики мухбирларни күтүвелиш йиғинида “хитайни тохтат!” шоари астида һәр қайси дөләтләр хитай кеңәймичилики вә хитай хәвпигә қарита тәдбир елишқа чақирилди.

Уйғур елиниң коммунист хитай һакимийити тәрипидин бесивелинғанлиқиниң 75-йиллиқини хатириләш, “уйғур қирғинчилиқи” ға ләнәт оқуш мәқсити билән уйғур академийәси вәхписи, дуня уйғур қурултийи вәхписи билән шәрқий түркистан тәтқиқат вәхписи тәрипидин уюштурулған йиғинға “ийи” партийәсиниң түрк дунясиға мәсул сабиқ муавин рәиси, парламент әзаси фаһрәттин йоқуш әпәнди, “бүйүк бирлик” партийәсиниң сабиқ парламент әзаси, пирофессор доктор орхан қавунҗу әпәнди, бәзи парламент әзалириниң баш мәслиһәтчилири, әнқәрәдики уйғур зиялийлар, бәзи аммиви тәшкилат мәсуллири вә телевизийә-гезитләрниң мухбирлири иштирак қилди.

RFA/Erkin Tarim

Йиғин, алди билән түркийәниң дөләт марши билән шәрқий түркистанниң истиқлал маршини оқуш билән башланди. Кейин йиғинниң күнтәртипигә бинаән йиғинни уюштурған уйғур академийәси вәхписиниң баш катипи абдулһәмит қарахан әпәнди ахбарат баянатини оқуп өтти. У, мундақ деди: “қиммәтлик мухбирлар, парламент әзалири, аммиви тәшкилат мәсуллири вә қиммәтлик йиғин әһли, 1-өктәбир, шәрқий түркистанлиқлар, тибәтликләр вә ички моңғолийәликләр үчүн матәм күнидур. Хитай хәлқ җумһурийәти қурулған, шәрқий түркистан коммунист хитай тәрипидин бесивелинған 1949-йилидин тартип зулум давам қилмақта. Биз шәрқий түркистанлиқлар, җүмлидин уйғурлар хитайниң бу зулумиға хатимә бәрмәк, хитай хәвпини тохтатмақ үчүн қолимиздин кәлгәнни қиливатимиз. Биз хитай ишғалидин ибарәт бу қараңғу күнни хатириләш, хитайниң қирғинчилиқ сияситигә ләнәт оқуш, шундақла һәр қайси дөләтләрни хитай хәвпигә, хитайниң кеңәймичилик сияситигә қарита тәдбир елишқа чақириш мәқситидә бу йәргә җәм болдуқ. ”

Абдулһәмит қарахан әпәнди баянатини мундақ давамлаштурди: “2017-йили ашкариланған җаза лагерлири вә ирқий қирғинчилиқ сиясити хитай хәлқ җумһурийитиниң узун йиллардин буян елип бериватқан ассимилятсийә вә йоқ қилиш сияситиниң системилиқ һалда тезлитилгән шәклидур. Уйғурлар түркий хәлқләрниң ортақ мираслирини бүгүнгичә қоғдап кәлгәниди. Лекин бүгүнки күндә хитай түрк вә ислам дөләтлириниң пәрвасизлиқидин пайдилинип, уйғур вә башқа түркий хәлқләрни пүтүнләй йоқ қилишқа тиришмақта. Түркийә вә башқа түркий җумһурийәтлири хитайниң дуняға, болупму түрк дөләтлиригә елип келиватқан хәвпини чүшинип йетип, бу тәһдитни тохтитиш үчүн һәрикәткә өтүши керәк.”

 “бүйүк бирлик” партийәсиниң сабиқ парламент әзаси, пирофессор доктор орхан қавунҗу әпәнди хитайниң кеңәймичилик сияситигә қарита түрк дөләтлирини тәдбир елишқа чақирди: “Stop China, йәни ‛хитайни тохтат!‚, буни қандақ қилимиз? буниң чарисини қилиш наһайити муһим. 1997-Йили ғулҗа қирғинчилиқидин кейин мән түркийә парламентида бир нутуқ сөзлигән идим. У вақитта бәзи кишиләр мени хитайниң ички ишлириға арилашти, дәп әйиблигән иди. Әслидә шәрқий түркистан мәсилиси хитайниң ички иши әмәс, чүнки бу йәр бесивелинған земин. Бүгүн бу инсанлиқ дунясиниң мәсилиси болуши керәк. Хитай бүгүн иқтисадий күчигә тайинип, оттура асия түркий җумһурийәтлири билән түркийәдики тәсир күчини күчәйтиватиду. Хитайниң күчийиши үчүн дөлитимиздә земин тәйярлап бериватимиз. Хитай хәвпини тохтитиш үчүн алди билән шәрқий түркистан мәсилисини түрк дөләтлири тәшкилатиға аңлитишимиз, бу йәрдә уйғурларға мәсул ишхана турғузушимиз керәк. Мустәқил түрк дөләтлирини уйғурларға игә чиқишқа, хитайниң кеңәймичилик сияситигә қарита тәдбир елишқа чақиришимиз керәк.”

RFA/Erkin Tarim

Арқидин “ийи” партийәсиниң сабиқ парламент әзаси фаһрәттин йоқуш әпәнди сөз қилип мундақ деди: “бүгүн түркийә өзиниң ички мәсилилири түпәйли ташқи мәсилилирини, болупму шәрқий түркистан мәсилисини көрәлмәйватиду. Хитайниң кеңәймичилик сиясити вә хәвпи күнсайин күчийиватқан бүгүнки күндә, түркийә вә башқа түркий җумһурийәтләрни ютувелиш нийити барлиқини һәммимиз билимиз. Хитайниң бу кеңәймичилик сиясити үчүн әң чоң тосалғу шәрқий түркистандур. Шәрқий түркистан түрк дунясиниң қәләсидур. Хитай шәрқий түркистан пүтүнләй хитайлаштуруп болса, нөвәт оттура асиядики түркий җумһурийәтлиригә келиду. Шуңа түрк дуняси хитай хәвпини тохтитиш үчүн тәдбир елиши, бу һәқтә тиришчанлиқ көрситиши керәк.”

Йиғинға уйғур зиялийлириму иштирак қилди. Йиғин ахирлашқандин әнқәрәдики йилдирим бәязит университети сағламлиқ билимлири факултетиниң оқутқучиси доктор намәтҗан мәмәт әпәнди зияритимизни қобул қилди. У, йиғинда шәрқий түркистанниң еғир вәзийити тоғрисида мәлумат берилгәндин сирт, сөзлигүчиләрниң һәммиси дегүдәк хитайниң кеңәймичилик сияситини тохтитиш керәкликини тәкитлигәнликини баян қилди.

RFA/Erkin Tarim

Бу йиғинға д у қ ниң вақитлиқ рәиси әркин әкрәм әпәнди, “келәчәк вә саадәт” партийәсиниң парламенттики гуруппа мәсули сәлчуқ өздағниң баш мәслиһәтчиси али сәлчуқ әпәнди вә “түрк оҗақлири” тәшкилатиниң баш катипи пирофессор доктор айшә филиз авшар ханимму қатнишип сөз қилди.