Türkiyede xitay üchün jasusluq jinayiti bilen tutulghan 7 kishidin birsi jinayetni öz üstige alghan

Sot mehkimiside memet éziz sadiq (Shadeke MAIMAITIAIZAZI) jinayitini étirap qilghan we qilmishliridin pushayman qilghanliqini bildürgen

2024-Yili 2-ayning 20-küni türkiyediki Uyghurlar toghrisida melumat toplap xitay istixbarati üchün ishligen jinayiti bilen tutqun qilin'ghan 7 neper Uyghur üstidin 10-ayning 3-küni istanbul sot mehkimiside sot échilghan bolup, sot mehkimiside memet éziz sadiq (Shadeke MAIMAITIAIZAZI) jinayitini étirap qilghan we qilmishliridin pushayman qilghanliqini bildürgen. Buninggha asasen sotchi hakim jaza höküm qilishni ikki ay kéchiktürgen we bu jeryanda izchil tutup turulushigha qarar bergen.

Türkiye “Anatoliye agéntliqi” ning 17-öktebir küni istanbul bash teptish mehkimisi teyyarlighan eyibname asasida élan qilghan xewiride bildürüshiche, jinayet gumandari türkiyediki Uyghurlar heqqide xususi uchurlar, resim we widiyogha oxshash melumatlirini toplap xitay istixbarat xadimlirigha yetküzgen.

Eyibnamide, jasus memet éziz sadiqning xitay istixbarat idarisi bilen munasiwiti barliqi hemde bu idarining xadimliri bilen xongkong we se'udi erebistanda uchrashqanliqi bildürülgen.

“Anatoliye agéntliqi” ning xewiride bildürülüshiche, memet éziz sadiq türkiyede pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan ma'arip jem'iyiti, sherqiy türkistan wexpisi, sherqiy türkistan yéngi nesil herikiti jem'iyiti, sherqiy türkistan ölimalar birliki we ulardin bashqa köpligen jem'iyetlerning ezaliri we adrésliri toghrisida qolgha chüshürgen melumatlarni, resim, widiyo we höjjetlerni, shundaqla türkiyede yashawatqan Uyghur jama'et erbabliri heqqidiki uchurlarni xitay istixbaratigha yetküzgen. Xitay istixbarat idarisi buning bedilige jasuslargha üchinchi shexslerning banka hésabliri arqiliq pul ewetken, memet éziz sadiqqa béyjing we se'udi erebistanda élip bérilghan uchrishishlarda 22 ming dollar neq pul bergen. Uningdin bashqa, tutulghan jinayet gumandarliridin hebibulla ürümchi, hashim sabit'oghli, samet a, we qari y. Ning banka hésabliri arqiliq jem'iy 110 ming 910 dollar pul bergen.

10-Ayning 3-künidiki sotta qoyup bérilgen hebibulla ürümchi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, memet éziz sadiq üchün 4 kishining banka hésabi arqiliq pul sélin'ghan ishning yoqluqini, özining héch qachan xitaydin pul keltürüp bashqilargha yürüshtürüp bermigenlikini bildürdi.

U mundaq dédi: “Bu yerde xitay bilen pul mu'amile qildi dégen gep bilen héch qaysimizning alaqisi yoq, mesilen biz 7 ademni tutqan boldi, emma 6 kishining hemmisi qoyup bérilgen, bu 6 kishidin héch qaysimiz xitaygha pul ewetken yaki xitaydin pul keltürgen mu'amilimiz bolmidi, bu xewer yalghan, bu geplerning asasi bolsa idi, eyibnamige yézilatti”.

 Xewerde, memet éziz sadiqning istanbuldiki Uyghur teshkilatlar we rehberler toghrisida melumat toplap xitay istixbaratigha yetküzgenliki bildürülgen, memet éziz sadiqning qol téléfonini tekshürüsh netijiside, xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birliki re'isi hidayetullah oghuzxan qatarliq kishilerning köpligen pa'aliyet resimlirining xitay istixbarati xadimlirigha yollan'ghanliqi, xitay istixbarati bilen wichat, signal, télégram qatarliq epler arqiliq alaqe qilghanliqi qeyt qilin'ghan.

Eyibnamidin melum bolushiche, memet éziz sadiq soraqta bergen ipadiside, özining türkiyede tijaret bilen shughullan'ghanliqini, alimjan isimlik xitay istixbarat xadimi bilen alaqe qilish üchün wichat qollan'ghanliqini, alimjanni 2013-yili qaghiliqtiki waqittin bashlap xitay saqchisi dep tonuydighanliqini, uning bilen yéqin emeslikini, uning memet éziz sadiqni 2021-yili türkiyedin xitaygha kélishke chaqirghanliqini, néme üchün bérishning sewebini sorighanda a'ilisige ziyan yetküzüsh bilen tehdit salghanliqini, shuning bilen memet eziz xongkonggha barghanda tutulup qaghliqqa yötkelgenlikini, qaghiliqta 15 kün qiyin-qistaqqa élin'ghanliqini bayan qilghan.

Memet éziz sadiq ipadiside jasusluq qilghanliqini étirap qilghan.

Eyibnamide bildürülüshiche, memet éziz sadiqqa alimjan isimlik xitay istixbarat xadimi: “Xitay küchlük dölet, eger biz üchün ishliseng qutulisen, bolmisa séni we séning yéqin tughqanliringning hemmisini yoqitimiz” dégen. U memet éziz sadiq üstidin tutush buyruqi chiqirilghanliqini, biraq memet éziz uning teklipini qobul qilsa qaytidin türkiyege baralaydighanliqini, uning qaghiliqta qalghan yéqin tughqanlirigha ziyan yetküzmeydighanliqini éytqan. U alimjandin néme telep qilidighanliqini sorighanda, u, memet éziz sadiqqa, türkiyege bérip u yerde sherqiy türkistan'gha munasiwetlik uyushturulghan pa'aliyetler toghrisida melumat yetküzüp turushni dégen. Memet éziz sadiq uning telipini qobul qilghan, uningdin kéyin uni béyjinggha élip bérip, yéngi pasport chiqirip bergen we 7 ming dollar neq pulmu bergen. Memet éziz sadiqning étirap qilishiche, u 2023-yili 8-aydin bashlap taki 2024-yili 2-ayning 20-küni tutulghan'gha qeder xitay istixbarati üchün ishligen. Bu jeryanda alimjan uningdin türkiyede sherqiy türkistan'gha munasiwetlik yighin we pa'aliyetlerge qatnishishini, u yerge qétilghan shexslerning resimlirini ewetishini telep qilghandin bashqa, istiqlal téléwiziyesi, erkin asiya radiyosi, dunya Uyghur qurultiyi taratquliridin uchur élip yetküzüshni telep qilghan. Memet éziz sadiq bu taratqularni közitip her on, on besh künde bir qétim alimjan'gha melumat yetküzgen.

Eyibnamide, memet éziz sadiq, a'ilisi we balliri bilen tehditke uchrighanliqi üchün jasusluq pa'aliyiti bilen shughullan'ghanliqini, bu qilmishlirigha pushayman qilghanliqini bildürgen.

“Anatoliye agéntliqi” ning xewiride éytilishiche, istanbul jumhuriyet bash teptish mehkimisi, memet éziz sadiq, abdulla nasir, hashim sabit'oghli, hebibulla ürümchi, qariy y. Nur'exmet ö. Samet a. Qatarliq kishiler üchün “Siyasiy yaki herbiy jasusluq meqsitide döletning mexpiy uchurlirigha érishish we bashqilargha yetküzüsh jinayiti bilen 18 yil 10 aydin 25 yilghiche muddetlik qamaq jazasigha höküm qilishni sot mehkimisidin telep qilghan.

Biz bu heqte toluq melumatqa ige bolush üchün, sot mehkimisining qarari bilen 10-ayning 3-küni qoyup bérilgen hebibulla ürümchi bilen söhbet élip barduq.

Hebibulla ürümchi mundaq dédi: “Méni 2024-yili 2-ayning 20-küni etigen bamdat waqti bilen öyge kélip élip ketti we solap qoydi. Etisi mendin saqchilar néme üchün tutulghanliqimni soridi, men bilmeymen dédim, ular séni xitayning jasusi dep tuttuq dédi”. Hebibullaning bildürüshiche, saqchilar uni soraq qilish jeryanida, néme üchün 2004-yilidin buyan se'udiygha köp qétim bérip kelding? qazaqistandin sanga ewetilgen 6 ming dollar néme pul? téléfonungda bashqilarning pasport, kimlik foto kopiyeliri we bashqa namayishqa qatnashqanlarning resimliri barken buni qandaq chüshendürisen? dégendek so'allarni sorighan.

Hebibulla ürümchi sot jeryanidimu yuqiridiki so'allargha bir-birlep jawab bergen bolup, se'udi erebistan'gha tijaret üchün barghanliqini, qazaqistandin uning banka hésabigha kelgen 6 ming dollar pulning bashqa bir tijaretchi yéqini üchün ewetilgenlikini we u pulni bankidin chiqirip öz igisige tapshurup bergenlikini, uningdin bashqa xitaydin pul kelmigenlikini, téléfonidiki bashqilarning pasport we kimlik foto kopiyesining uruq-tughqanlirining ikenlikini éytqan.

U yene mundaq dédi: “Bu yerde bizni xitay istixbarati üchün ishligen we melumat yollighan dégendek uchurlar tarqap kétiptu. Emma bizni türkiye döliti (sot mehkimisi) 5-6 aydin buyan sürüshte qilip téléfonlirimizni tekshürüp chiqti, bizning undaq bir nerse yollighan ishimiz bolsa ashkara bolatti, bizni tutqan dölet gunahimiz bolghan bolsa eyibnamige kirgüzgen bolatti. Undaq bir nerse yoq, bu uchurlar yalghan”.

Biz bu heqte pikir qarashlirini élish üchün dunya Uyghur qurultiyining muweqqet re'isi erkin ekremni ziyaret qilduq.

Ziyaritimizni qobul qilghan doktor erkin ekrem, döletler ara jasuslarni tutush we almashturush ehwalining pat-pat körülüp turidighan bir hadise ikenlikini, biraq türkiyede “Xitay jasusi” dep tutulghan Uyghurlarning néme üchün tutulghanliqi, buning arqisida néme seweb barliqi toghrisida melumati yoqluqini, waqitning ötüshi bilen bu mesilining aydinglishidighanliqini bildürdi.

Biz yene bu heqte pikir qarashlirini élish üchün istanbuldiki “Dunya Uyghur qurultiyi wexpisi” re'isi abduréshit abdulhemit bilen söhbet élip barduq.

Igilishimizche, türkiye saqchi idarisi teripidin tutqun qilin'ghan 7 kishidin, memet éziz sadiqtin bashqa hebibullah ürümchi, abdulla nasir, hashim sabit'oghli, qari yi, nur'exmet ö, samet a. Qatarliq 6 kishi 10-ayning 3-küni échilghan sotta sotchi hakim teripidin qoyup bérilgen. Biraq bashqa menbelerdin alghan melumatlargha asaslan'ghanda, bu kishiler gerche qoyup bérilgen bolsimu délo arxipi téxi yépilmighan bolup, sotning kéyinki aylarda qayta échilidighanliqi bildürülgen. Memet éziz sadiq heqqide dawamliq tutup turush qarari bérilgen bolup uning üstidin ikki aydin kéyin yene qayta sot échilidighanliqi uqturulghan.

Ziyaritimizni qobul qilghan abduréshit abdulhemid ependi bu heqte toxtilip mundaq dédi: “Bu mesilide tutqun qilin'ghan 7 kishining birsi özining jinayitini étirap qiptu, xitayning mejburlishi we a'ilisini görüge éliwélish arqiliq özini buninggha mejbur qilghanliqi, bu ishni qilish arqiliq xitaydin qanchilik pul alghanliqigha a'it pütün melumatlarni iqrar qiptu, qalghanlar qoyup bériliptu. Emma ‛anatoliye agéntliqi‚ ning 17-öktebir bergen xewiride, ularning tutqun qilinmay turup sotlinidighan shekilde qoyup bérilgenliki, bulargha teptish mehkimisi teripidin 18 yildin 25 yilghiche qamaq jazasi bérilishi telep qilin'ghanliqi bildürüldi. Qoyup bérilgenlerningmu soti téxi axirlashqan emes, bular tutqun qilinmastin soti dawam qiliwatidu, qoyup bérilmigen bir kishi özining xitay üchün ishligenlikini bu ishligenning bedilige xitaydin pul alghanliqini étirap qilghan”.

Abduréshit abdulhemit ependi bu mesile toghrisida köz qarashlirini ipadilep mundaq dédi: “Sot tamamen axirliship axirqi höküm élan qilin'ghuche bolghan ariliqta biz bu kishilerning hemmisige éhtiyat bilen qarishimiz kérek, axirqi netijini bilmey turup bulargha bizning höküm bérishimiz uyghun bolmaydu. Biz, héch bir Uyghur bu xil eyiblesh bilen sotqa tartilmighan bolsa dep arzu qilimiz. Lékin Uyghurlarning ichide özining kimlikini, ghururini, wijdanini yoqatqan, pütün wujudi bilen xitay üchün xizmet qilishni özige nahayiti shereplik bir ish dep qaraydighan mushundaq ademlermu yoq emes, bularni elwette lenetleymiz, buninggha sotning axirqi netijisige qarap andin kéyin höküm bérishimiz kérek”.