Türkiyediki Uyghurlar 2020-yilidin némilerni kütmekte?

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2019.12.31
Istanbul_namayish_20191222_0.jpg Istanbulda ötküzülgen xitaygha qarshi ghayet zor kölemlik namayishtin bir körünüsh. 2019-Yili 20-dékabir. Istanbul, türkiye.
RFA/Arslan

Türkiye qazaqistandin qalsila muhajirettiki Uyghurlar eng köp olturaqlashqan dölet hésablinidu. Uyghurlarning bügünki türkiye zéminigha köchüp kélishi uzundin buyan izchil dawamlashmaqta.

1949-Yilining küz aylirida kommunist xitay armiyesining Uyghur diyarigha kirishke bashlishi bilen eyni zamandiki shinjang ölkilik birleshme hökümetning mu'awin re'isi muhemmet'imin bughra we ölkilik birleshme hökümetning sabiq bash katipi eysa yüsüp aliptékinler bashchiliqidiki bir türküm Uyghur serxilliri watinidin ayrilishqa mejbur bolghan idi.

Ular 1954-yili türkiyege kélip, aldi bilen in'gliz tilida “Türkistan awazi” zhurnilini, kéyinche türk we in'gliz tillirida “Sherqiy türkistan awazi” namliq zhurnal chiqarghan.

Ularning tirishchanliqi bilen sherqiy türkistan dewasi türkiyege we türkiye arqiliq pütün dunyagha anglitilishqa bashlighan. Arqidin birleshken döletler teshkilati bilen türkiye hökümiti 1964-yili 170 a'ile Uyghurni afghanistan arqiliq türkiyening qeyseri wilayitige ekélip jaylashturghan. Ötken esirning axirlirigha qeder türkiye chet'ellerdiki Uyghur dewasining merkezliridin birige aylan'ghan idi.

1980-Yillardin kéyin Uyghurlarning türkiyege köchüp kélishi tézleshken. Bolupmu 2009-yili 5-iyulda meydan'gha kelgen ürümchi weqesidin kéyin xitayning bésim siyasitining küchiyishige egiship türkiyege köchüp kélip olturaqlashqan Uyghurlarning sanimu köpeygen.

2010-Yili türkiyening bash ministir mu'awini bülent arinch muxbirlargha bergen bayanatida türkiyede 320 ming sherqiy türkistanliq barliqini bayan qilghan idi.

Undaqta, 2019-yili türkiyediki Uyghur dewasi we Uyghurlar üchün qandaq bir yil boldi? ötken bir yil jeryanida türkiye hökümitining Uyghur siyasitide qandaq özgirish boldi? türkiyediki Uyghurlar 2020-yilidin némilerni kütmekte?

Péshqedem pa'aliyetchi, sherqiy türkistan wexpining sabiq re'isi hamut göktürk'ependi 2019-yilining türkiyediki Uyghurlar üchün 2018-yilidikige qarighanda yaxshiraq bir yil bolghanliqini, 2019-yilida Uyghurlarning hazirqi éghir weziyiti bolupmu “Jaza lagéri” toghrisida türkiye tashqi ishlar ministirliqi bilen hakimiyet béshidiki aq partiyesining sükütni buzghanliqini otturigha qoydi.

Hamut göktürk ependi 2019-yilida Uyghur mesilisining gherb elliride amérika qoshma shtatlirida yuqiri derijide kün tertipke kélishige egiship türkiyedimu tarixta körülüp baqmighan shekilde kün tertipige kéliwatqanliqini, türkiye dölitining eng chong xewer agéntliqi bolghan “Anadolu” xewer agéntliqining Uyghurlar toghrisida yaxshi maqale we xewerlerge orun bériwatqanliqini, türkiyediki eng chong téléwiziye qanalliridimu munazire témisi boluwatqanliqini bayan qildi.

Türkiye qarabük uniwérsitéti türk tili we edebiyati kespi oqughuchisi tajigül 2019-yilining özi üchün qayghuluq bir yil bolghanliqini bayan qildi.

Kastamonu uniwérsitéti tarix kespi oqughuchisi sübhinur ömer 2019-yilining özi üchün kespiy jehettin 1 pelle yughuri kötürülüsh yili bolghanliqini bayan qildi.

Sübhinur ömer 2019-yilining dunyadiki shundaqla türkiyediki Uyghurlarning oyghinish yili bolghanliqini bayan qildi.

Undaqta 2020-yilidin némilerni kütisiz? dégen so'alimizgha tajigül 2020-yilida wetinining azad bolushini kütidighanliqini éytti.

Sübhinur ömer bolsa Uyghur dewasining birinchi basquchining 2019-yili emelge ashqanliqini 2020-yilida ikkinchi basquchning emeliylishishini ümid qilidighanliqini tekitlidi.

Türk xelqi her waqit “Uyghurlar bizning öz qérindishimiz”, “Sherqiy türkistan bizning ata yurtimiz, biz ming yil burun sherqiy türkistandin köchüp kelgen” dep ataydu. Shunga kishiler yéngi yil munasiwiti bilen tarqatqan uchilirida Uyghur dewasigha eng chongqur derijide hésdashliqini bildürmekte, Uyghurlargha erkinlik tilimekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.