“Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiler” namliq mexsus tor söhbiti ötküzüldi

Yéqinda kanadadiki konkordiye uniwérsitétining yardemchi piroféssori doktor susan j. Palmér, dilmurat mehmut we abdulmuqtedir udun qatarliqlarning ortaq aptorluqida “Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiliri” namliq kitab neshr qilin'ghan bolup, bu kitab merkizi nyu-yorktiki blumisbériy (Bloomsbury Publishing Inc) neshriyati teripidin neshr qilin'ghan.

Neshriyatning bu kitab heqqidiki tonushturushidin qarighanda, mezkur kitabta Uyghur dawasida aktipliq bilen rol alghan zubeyre shemsidin, roshen abbas, rehime mehmut, ruqiye turdush, arzugül, raziye mehmut, dilnur reyhan, gülchéhre xoja, zumret dawut, méhrigül tursun qatarliq 10 neper ayalning hékayisi 2020-yildin 2021-yilghiche bolghan ariliqta ötküzülgen söhbet xatirisi asasida yézip chiqilghan. Uningda, Uyghur dawasidiki ayallar herikitining barliqqa kélishige türtke bolghan diniy, siyasiy we pisxologiyelik amillar bayan qilinish bilen birge, yuqiriqi ayal pa'aliyetchilerning xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqini ashkarilashta oynighan hel qilghuch roli yorutup bérilgen.

Amérikadiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi 16-awghust küni bu kitabning neshr qilinishi munasiwiti bilen tor söhbiti uyushturghan. Söhbetke kitab aptorlirining biri doktor susan j. Palmér hemde bu kitabta tilgha élin'ghan shexslerdin gülchéhre xoja, zubeyre shemsidin, raziye mehmut qatarliqlar teklip qilin'ghan. Bu pirogrammigha kishilik hoquq mutexessisi doktor sofi richardson riyasetchilik qilghan.

Söhbette aldi bilen doktor susan j. Palmir xanim özining qandaq bolup bu kitabni yézish oyigha kelgenlikini bayan qilghan. Uning déyishiche, u Uyghurlarning lagérlargha qamiliwatqanliqi heqqidiki xewerlerni özi xitaygha bir xelq'ara yighin'gha qatnishish üchün bérish aldida oqughan. U bir musteqil we obyéktip tetqiqatchi bolush süpiti bilen Uyghurlarning béshigha kelgen külpetlik xewerlerni oqughanséri bu mesilige qiziqqan. Kanadagha qaytip kelgendin kéyin, munasiwetlik kishilerni izdep Uyghurlar bilen alaqe qilishqa bashlighan.

U, “Men kitabimda yer alghan bu Uyghur ayalliri bilen sözliship, Uyghurlarning ehwali bilen tonushqanséri, choqum buni bir kitab qilip yézip chiqish we dunyagha tonutush oyigha keldim” deydu.

Uning arqidin kanadadiki Uyghur tetqiqatchi doktor raziye mehmut xanim, zubeyre shemsidin we gülchéhre xoja qatarliqlar söz élip, özlirining qandaq bolup Uyghur dawasini anglitishta hel qilghuch wezipini üstige alghan kishilerge aylan'ghanliqi, bu jeryanda töligen bedelliri üstide qisqiche toxtilip ötken.

Zubeyre xanim bu heqte toxtalghanda, özi awstraliye we hazir amérikagha oxshash erkin, démokratik döletlerde yashawatqan bolsimu, bir minutmu wetinide zulum körüwatqan Uyghurlarni ésidin chiqirip qoyalmaydighanliqini, qanche erkin, qanche yaxshi shara'itlarda yashighanséri néme üchün Uyghur xelqimu mushundaq yashiyalmaydu, bizmu mushundaq yashashqa layiq idiqqu? dégendek oy-pikirlerning özini chirmiwalidighanliqini, shunga Uyghurlarningmu mushundaq erkin tüzüm astida yashishi üchün toxtimay heriket qilidighanliqini bayan qilghan.

Raziye mehmut xanim, Uyghurlar körüwatqan zulumning peqet lagérlar bilenla bashlanmighanliqini, nechche ewlad dawamliship kelgen bu zulumning yükini hazir bilip-bilmey chet ellerde chong boluwatqan Uyghur baliliriningmu teng zimmiside kötürüwatqanliqini eskertken. U, özining dawa yolida bilip-bilmey balisighimu shu dawaning yükini yükligenlikini bir qétimliq ziyaret jeryanida hés qilghanliqini bayan qilghan. U yene ewladmu-ewlad dawamliship, Uyghurlarni éghir rohiy ziyan'gha uchritiwatqan bu zulumning choqum ayaghlishishi lazimliqini tekitligen.

Bu söhbette yene erkin asiya radiyosi Uyghur bölümining muxbiri gülchéhre xojamu özining Uyghurlarning béshigha kelgen zulumni ashkarilashta muhim rol oynighan xewerlerni ishligendin kéyin, ata-anisi, inisi we bashqa uruq-tughqanlirining töligen bedellirini, özining xitay hökümiti teripidin “Térrorchi” dep jakarlinishi we lagérlar bashlighandin kéyin héchqandaq alaqe qilalmighan apisi we inisining xitay teripidin ékran'gha chiqirilip, uni eyibleshke mejburlan'ghanliqidek ehwallarni sözlep ötken. Gülchéhre yene éghir künlerni béshidin ötküzgen Uyghurlarning yenila hayatqa bolghan ishenchisini yoqatmay, tolup-tashqan ümid we ishench bilen yashishining özige zor küch béghishlap kelgenlikini bayan qilip ötken.

Yuqiriqi ayal pa'aliyetchiler sözliride yene xitayning Uyghurlargha qaritiwatqan irqiy qirghinchiliqqa dunya jama'etchilikining diqqitini tartish üchün, toxtimay heriket qilidighanliqini eskertip ötken.

Bir sa'et dawamlashqan bu söhbet intayin tesirlik we mezmunluq söhbetler bilen ayaghlashqan.