Uyghur ayalliri: Uyghur ayalliri eng éghir zulum we xorlashlargha uchrimaqta

Birleshken döletler teshkilatining torida 25-noyabir, xelq'arada ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitish küni munasiwiti bilen élan qilghan doklatta körsitilishiche, ayallar we qizlargha qaritilghan zorawanliq dunyadiki eng keng tarqalghan kishilik hoquq depsendichilikining biri

Birleshken döletler teshkilatining torida 25-noyabir, xelq'arada ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitish küni munasiwiti bilen élan qilghan doklatta körsitilishiche, ayallar we qizlargha qaritilghan zorawanliq dunyadiki eng keng tarqalghan kishilik hoquq depsendichilikining biri. Doklattin qarighanda, her üch ayalning biri dégüdek ömride kem dégende bir qétim jismaniy we yaki jinsiy zorawanliqqa yaki her ikkisige uchraydiken. 2023-Yili kem dégende 51 ming 100 ayal jinsini asas qilghan zorawanliq we rehimsiz heriket-shérikliri we a'ile ezaliri teripidin öltürülgen.

Doklatta körsitilishiche, ayallargha qaritilghan her xil zorawanliqlar hetta tor boshluqliridimu kücheygen, urush, toqunush boluwatqan jaylarda bolsa téximu éghirlashqan. Bu apetlik zulum xizmet soruni we tor boshluqini öz ichige alghan oxshimighan orunlarda kücheygen. Toqunush we kilimat özgirishi sewebidin téximu éghirlashqan. B d t her qaysi eza döletlerge we xelq'aragha chaqiriq qilip, ayallargha qaritilghan zorawanliqlarni hel qilish charisi: “Küchlük inkas qayturush, jinayetchilerning mes'uliyitini sürüshtürüsh, yaxshi bolghan dölet istratégiyesi arqiliq heriketni tézlitish we ayallar hoquqi herikitige mebleghni ashurush” dep körsetken.

B d t yene xelq'arada ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitish üchün dunyani heriketke keltürüsh boyiche, 25-noyabirdin 10-dékabirghiche, yeni 16 künlük teshebbus pa'aliyetlirini bashlighan.

Xelq'ara ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitishning 25 yilliqi munasiwiti bilen, dunyada, ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitish toghrisidiki wedilerni janlandurush, jawabkarliqni sürüshtürüsh we heriketke kélish teshebbus qiliniwatqan mushu peytte, ziyaritimizni qobul qilghan lagér shahiti, xitayning Uyghur élide qurghan lagérlirida éghir jismaniy rohiy zulumlirini bashtin kechürgen, hazir amérikada yashawatqan méhrigül tursun xanim mundaq dédi: “Men hayatimda téxi biz ayallar üchün mundaq bir xelq'araliq kün barliqinimu bilmeydikenmen, ayallar eng éghir depsendichilikke uchrawatqan xitayda, buni elwette ayallarning hetta bu künni bilish hoquqimu yoq”.

Méhrigül tursun Uyghur qiz-ayalliri bügünki künde uchrawatqan, eng éghir zorawanliq, külpetler heqqide söz qilip: “Uyghur qiz-ayalliri uchrawatqan éghir külpetler, ularning mejburiy türde xitaylargha nikahlinishi, bala tughush we balilirini terbiyelesh hoquqiningmu tartiwélinishi” deydu.

Méhrigül xitay da'irilirining ashu özini solighan lagérda élip barghan rehimsiz qiyin-qistaqlirining öz jismi we rohida qaldurghan jarahetliridin téxi hazirgha qeder pütünley eslige kélelmigenlikini bildürdi.

Méhrigül yene erkinlikke érishken özining hayatining, peqet hazirmu xitayning zulumi astida turuwatqan hede-singilliri, Uyghur xelqi üchün awaz chiqirish bilen mene tapidighanliqini, zulum astidiki Uyghur qiz-ayallirining özining yalghuz emeslikini hés qilishini ümid qilidighanliqini tekitlidi.

Derweqe meyli özi zulum körgen bolsun yaki bashqa ayallarning zulumlirigha shahit bolghan bolsun, démokratik ellerde yashawatqan Uyghur ayallirining köpinchisi Uyghur ayalliri we Uyghur xelqining heq-hoquqliri üchün küresh qilghuchilargha aylanmaqta.

Ene shundaq ayallardin biri, Uyghur kishilik hoquqi qurulushining tetqiqatchisi zubeyre shemsidin xanim-25 noyabir, xelq'arada ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitish küni munasiwiti bilen ziyaritimizni qobul qilip: “Bügünki künde Uyghur qiz-ayallirining yenila dunyadiki irqi qirghinchiliqtek eng éghir zulum astida turuwatqanliqini untushqa bolmaydu” deydu.

Zubeyre shemsidin xanimning yighinchaqlap körsitishiche, nöwette Uyghur qiz-ayalliri éghir xorlashlargha we zulumlargha dawamliq uchrawatqan bolup, eng omumlashqan we nuqtiliq zulumlar jinsiy we jismaniy jehettin tajawuzgha, basqunchiliq uchrash, mejburiy türde xitaylargha nikahlandurush, mejburiy tughmas qilish we qul emgekliri, yeni mejburiy emgekke sélish we bashqilardur.

Zubeyre xanimning bildürüshiche, jinsni asas qilghan zorawanliq qilmishliri éghir derijide mewjut bolsimu, lékin bu doklat qilinmighan we tekshürülmigen jinayet bolup, erliri, oghulliri asasen lagérgha élip kétilgen Uyghur ayallirining hemishe yalghuz yaki baliliri bilen bu zulumlargha taqabil turushqa mejbur boluwatqanliqi melum, ular da'im bixeter bolmaydu. Bixeterliki, iqtisadi we her jehettiki erkinlikidin mehrum qalghan Uyghur qiz-ayallirining jinsiy xorlashlarning qurbani boluwatqanliqimu köplep ashkarilinip kelmekte.

Zubeyre xanimning éytishiche, bu xil zorawanliqning köpinchisi hökümetning qoli arqiliq yüz bériwatqan bolghachqa, jinayetchilerge jaza bérishning ornigha zulumgha uchrighanlargha qorqunch we nomus muhiti yaritilidu. Mundaq jinsiy tajawuzlargha uchrighuchi ayallar erz qilalmaydu, chünki erz qilsimu adaletke érishelmeydu. Eksiche nomus sewebidin buni yoshurushqa mejbur bolidu hem tosqunluqqa uchraydu.

Buni nezerde tutqanda, b d t ning bu yilliq xelq'ara ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitish künidiki bash témisimu del sergerdan ayallar we qizlar duch kelgen jinsi zorawanliqni asas qilghan, zorawanliq xewpining küchiyishige diqqet qilish we xelq'ara jem'iyetni bu mesilini aldinqi orun'gha qoyushqa we ularni qoghdashqa kéreklik meblegh bilen teminleshke chaqiriq qilish iken.

2024-Yili 25-noyabir xelq'ara ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitishning 25 yilliqi we jinsi asas qilghan zorawanliqqa qarshi 16 künlük pa'aliyetning bashlinishida, amérika tashqi ishlar ministiri antoni bilinkén mexsus bayanat élan qilip, xelq'ara ayallargha qaritilghan zorawanliqni tügitish künide, zorawanliqning buzghunchiliq tesiri heqqide oylinip, uni yoqitish üchün tirishishni tewsiye qilghan. U bayanatida amérikining bu mesilini aldinqi orun'gha qoyup kelgenlikini, yene 2024-yili, amérika hökümiti jinsiy zorawanliqni asas qilghan zorawanliqning aldini élish we jiddiy ehwalgha taqabil turush üchün 273 milyon dollardin artuq meblegh bilen teminligenlikini qeyt qilghan.