Qeshqer we xotenlerde öyge kelgen méhmanni yérim sa'et ichide saqchigha melum qilish tüzümi dawam qilmaqta

Radiyomizgha kelgen inkasta bayan qilinishiche, qeshqer yéngisheherdiki bir ahale ötken hepte ghuljadin ziyaretke kelgen bir tughqinini saqchigha melum qilmighini üchün, yapchan saqchixanisi teripidin ayali bilen birlikte tutup élip kétilip, bir kéche soraqtin kéyin etisi qoyup bérilgen. Muxbirimizning bu heqtiki éniqlashliri dawamida, xotendiki bir kent saqchisi, öz tewelikide öyige kelgen méhmanni yérim sa'et ichide saqchigha melum qilish tüzümining ijra qiliniwatqanliqini ashkarilidi.

Uyghur élide 2010‏-yilidin 2015-yiligha qeder, xitaygha qarshi milliy qarshiliq heriketliri arqa-arqidin yüz bériwatqan mezgillerde, xitay da'iriliri bir qatar wehshiylerche basturush tedbirliridin bashqa, “Öyige kelgen herqandaq méhmanni, hetta qoshnisi bolsimu yérim sa'et ichide saqchigha melum qilish” tin ibaret eqilghe sighmaydighan bixeterlik tedbirlirini qollan'ghan idi.

Inkaslardin melum bolushiche, Uyghur élide milyonlighan kishi türme we lagérlargha solinip bolghan bügünki kündimu, mezkur tedbir yenila dawam qilmaqtiken. Weziyettin xewerdar kishilerdin birining inkas qilishiche, qeshqer yéngisheherning yapchan yézisidiki abduqadir isimlik bir kishining a'ilisige ghuljada olturushluq tughqanliridin biri ziyaretke kelgen. 7-8 Yildin béri téléfondimu körüshelmigen uruq-tughqanlar qizghin parang bilen bolup, bu méhmanni mehelle saqchisigha melum qilishni untup qalghan. Etisi kechte bosughida peyda bolghan mehelle saqchisi sahibxan a'ilidin abduqadir we ayalini saqchixanigha élip ketken we bir kéche soraq qilghandin kéyin, tang atqanda qoyup bergen. Abduqadir qoyup bérilgendin kéyin bir kéche tutup turulush sewebini méhman we qoshnilargha ashkarilighan bolsimu, tutup turulush jeryanida némilerning soralghanliqi heqqide héchnéme démigen. Bu ehwaldin, bolupmu a'ilide peyda bolghan ensizchiliktin xijalet bolghan méhman, ziyaritini pilanidin burun axirlashturup yurtigha qaytqan.

Biz Uyghur élide tügimeywatqan bu ensizchilik heqqide melumat élish üchün teweliktiki alaqidar idare organlargha téléfon qilduq. Yapchan saqchixanisining bir xadimi özlirining abduqadir isimlik bir kishi we ayalini bir kéche tutup qoyup bergenliki heqqidiki so'alimizgha jawab bérishtin özini qachurdi. Yene bir xadim, abduqadir isimlik birining tutup qoyup bérilgenlikidin xewiri barliqini tilgha aldi, emma ehwalning tepsilati heqqide melumat bermidi.

Xitay da'irilirining Uyghurlarning toplinishidin endishe qilishidiki sewebler heqqide torda pikir bayan qilghan bezi inkaschilar, sewebni mustemlikichi hakimiyette bolidighan endishe we xudükchilik pisxikisigha baghlisa؛ yene beziler, rayonda dawam qiliwatqan irqiy qirghinchiliq heqqidiki uchurlarni sir tutushni asasliq seweb dep qarimaqta.

Biz bu weziyetning omumiyliq derijisini éniqlash üchün xoten'ge téléfon qilduq. Guma nahiyesining kökterek we choda yézisidiki saqchi xadimlirimu, öz tewelikide öyige kelgen méhmanni saqchigha tizimlitish tüzümining téxiche dawam qiliwatqanliqini ashkarilidi. Xadimlardin birining déyishiche, ahaliler öyge kelgen méhmanni 10 minutning ichide saqchigha melum qilishi kérek iken. Eger 30 minutqiche melum qilmisa jawabkarliqqa tartilidiken. Mezkur xadim, bu tüzümning chonglar üchünla emes, 14-15 yashliq ösmürler üchünmu küchke ige ikenlikini eskertti.

Xitay da'iriliri2017 ‏-yildiki chong tutqundin ikki yil kéyin, rayonda “Zorawanliq heriketliri” ning nölge chüshkenlikini pexirlen'gen halda élan qilip kelgen hemde buni hökümet qurghan lagérlar, yeni atalmish terbiyelesh merkezlirining ghelibisi dep jakarlap kelgenidi. Musteqil közetküchiler, xitayning Uyghurlarning toplinishidin endishe qilishining sewebi peqet birla emesliki, uning siyasiy, ijtima'iy we tarixiy arqa körünüshi barliqini ilgiri sürüshmekte.