Uyghurlar duch kelgen irqiy qirghinchiliqqa a'it yéngi kitab türkiyede tarqitilishqa bashlidi

Enqeredin ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim teyyarlidi
2024.10.04
Yazghuchi-Ozan-Pekgoz Türk tetqiqatchi we yazghuchi ozan pekgöz ependining Uyghur qirghinchiliqini shahitlarning delil-ispatliri we ishenchlik melumatlar bilen otturigha qoyghan kitabi “Ileri” neshriyati teripidin neshr qilindi. 2024-Yili 20-séntebir, manisa, türkiye
RFA/Erkin Tarim

Xitayning Uyghurlar üstidin élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqini mexsus tetqiq qilghan türk tetqiqatchi we yazghuchi ozan pekgöz ependining Uyghur qirghinchiliqini shahitlarning delil-ispatliri we ishenchlik melumatlar bilen otturigha qoyghan kitabi “Ileri” neshriyati teripidin neshr qilindi. Bu, xitay da'irilirining Uyghurlargha qarita yürgüzgen irqiy qirghinchiliqining türkiyede türk tilida tunji qétim mexsus, sistémiliq we ilmiy rewishte kitab halitide tonushturulushi hésablinidu.

Lékin, ozan pekgöz ependi kitabigha Uyghurlarning türkiye türkliri, qazaqlar, özbékler, qirghizlar, tatarlar, ezeriler, türkmenler we bashqa türkiy xelqler bilen étnik kélip chiqish jehettin bir millet, yeni hemmisi ortaq türk xelqi dégen qarash boyiche shuningdek yene irqiy qirghinchiliqqa Uyghur élidiki asasiy xelq Uyghurlardin bashqa yene qazaq, qirghiz, tatar we özbéklerningmu uchrighanliqini nezerde tutup “ “Sherqiy türkistanda türk irqiy qirghinchiliqi” dep mawzu qoyghan.

Kitabning mu'ellipi türk yazghuchi ozan pekgöz ependi mezkur kitabni yézish pikrining özide qandaq peyda bolghanliqi toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Mende bu kitabni yézish pikri, 2021-yili xitay tashqi ishlar ministiri wang yi türkiyege resmiy ziyaret élip barghanda peyda bolghanidi. Adalet we tereqqiyat partiyesi hökümiti Uyghur mesiliside inkas qayturush bir yaqta tursun, xitayning aldida bekla ajiz pozitsiyede bolghanidi. Men bularni wang yining türkiyege élip barghan ziyariti jeryanida éniq hés qildim. Yene biri hazirghiche türkiyede atatürkning pikrini yaqilaydighan solchil idiyediki birmu yazghuchi sherqiy türkistandiki irqiy qirghinchiliq toghrisida kitab yazmighan. Bu, türkiyede solchil idiyediki yazghuchi yazghan tunji kitab hésablinidu”.

“Sherqiy türkistanda türk irqiy qirghinchiliqi” namliq kitab: “Sherqiy türkistan kimning yurti? xitay chüshi, xitayning 11-séntebir weqesidin kéyin saqchi dölitige aylinishi we tetür teshwiqat usuli. Xitayning térrorchi qalpiqi we jaza lagérliri, dunyada we türkiyede sherqiy türkistan diyasporasi, xulase” qatarliq mezmunlardin terkib tapqan. Kitabning aptori ozan pekgöz ependi bu heqte melumat bérip mundaq dédi: “Men kitabta aldi bilen tarixiy yurtimiz sherqiy türkistan we sherqiy türkistanning igiliri bolghan Uyghurlar toghrisida melumat berdim. Arqidin qedimdin bügün'giche bolghan xitayning tajawuzchiliqi, kéngeymichilik siyasiti shundaqla sherqiy türkistanni bésiwélish jeryani toghrisida melumat berdim. Kitabta, xitayning 2000-yiligha kelgende qandaq bolup, sherqiy türkistanda irqiy qirghinchiliq élip bérishqa bashlighanliqi we irqiy qirghinchiliqning bügünki kün'ge kelgende qandaq bir wehime peyda qiliwatqanliqini bayan qildim. Men bularni ishenchlik melumatlargha asaslinip turup yazdim”.

U, bu kitabning türkiyede Uyghurlar toghrisida tarqilip yürgen xata melumatlarni tüzitish üchünmu paydiliq bolidighanliqini ilgiri sürdi. U, mundaq dédi: “Bulardin sirt xitayning sherqiy türkistanda qiliwatqan adem ichki ezasi etkeschiliki heqqidimu muhim delil-ispatlargha orun berduq dep oylaymen. Qisqisi bu kitabta Uyghur qirghinchiliqini siyasiy jehettin tehlil qildim. Türkiyede Uyghurlar toghrisida tarqilip yürgen xata melumatlarni tüzitishke, türkiyediki atatürkchi solchil idiyediki xelqqe sherqiy türkistan toghrisida toghra melumat bérishke tirishtim”.

Bu kitab 20-séntebir künidin 29-séntebir künigiche manisa wilayitide échilghan kitab yermenkiside sétishqa chiqirilghan. Yazghuchi ozan pekgöz ependi kitabni sétishqa chiqarghan yermenkide imza qoyush pa'aliyiti élip barghan. U, mezkur kitabni kishilerning qiziqip sétiwalghanliqini ilgiri sürdi. U, mundaq dédi: “Bu yermenkide kitabqa qiziqish köp boldi. Kitabni téxi tüzük tonushturmighan bolsaqmu, kishiler bu kitabning ismini körüpla sétiwaldi. Türk xelqi Uyghurlargha ige chiqiwatidu. Türkiyede bundaq kitablar köplep neshr qilinsa, sherqiy türkistanning hazirqi éghir weziyiti toghrisida toghra melumatlar bérilse téximu köp kishining qollishigha érishkili bolidu dep oylaymen”.

216 Betlik bu kitabni sétiwalghan péshqedem Uyghur pa'aliyetchi we ziyaliy hamutxan göktürk ependi bilen söhbet élip barduq. U, “Siz kitabqa qandaq baha bérisiz?” dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Menche bu kitabning eng ehmiyetlik teripi shuki, türkiyediki atatürkchi we solchil idiyeni yaqilaydighan bir yazghuchining bundaq kitabni yézishi muhim dep qaraymen. Her xil solchil idiyediki kishiler bar, ularning beziliri sherqiy türkistan mesilisige solchil idiyedin qarimaydu, men ozan pekgöz dégen bu yazghuchini tonuymen. Qandaq idiyediki kishi bolushidin qet'iynezer heqiqetni körüshi kérek. Shunga özlirini milletchi solchi dep qarighan bir yazghuchining buni yézishini muhim dep qaraymen.”

Biz dunya Uyghur qurultiyi wexpisining re'isi abduréshit abdulhemit bilen söhbet élip barduq. Abduréshit ependi, dunya Uyghur qurultiyi wexpisi qurulghan kündin tartip Uyghur irqiy qirghinchiliqini türk jama'etchilikige anglitishqa tirishiwatqanliqini, yazghuchi ozan pekgöz ependining Uyghur qirghinchiliqi toghrisida yazghan bu kitabining türk xelqige we yawropadiki türklerge Uyghurlarning éghir weziyitini chüshendürüsh üchün paydiliq bolidighanliqini ilgiri sürdi.

Türk yazghuchi we obzorchi xalis özdemir yazghan “Irqiy qirghinchiliqning shahitliri” namliq kitab ötken yili istanbulda neshr qilin'ghanidi. Bu yil neshr qilin'ghan ozan pekgözning Uyghur qirghinchiliqi heqqidiki bu kitabi Uyghurlar duch kelgen qismetlerning türkiyede téximu keng bilinishide muhim rol oynaydiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.