Кишилик һоқуқ органлири америка президенти барак обамани демократийигә игә чиқишқа чақирди

Бу 4 йиллиқ йеңи хизмәт муддити җәрянида барак обамани америкиниң ички вә ташқи сияситигә алақидар күтүп туруватқан нурғун хизмәтләр бар. Әмма кишилик һоқуқ органлири дуняда кишилик һоқуқни илгири сүрүшни, кишилик һоқуқ актиплирини қоллашни нобел тинчлиқ мукапати саһиби барак обаманиң әң муһим хизмитиниң бири, дәп көрсәтмәктә.

Америка президенти барак обама дүшәнбә күнидин етибарән иккинчи нөвәтлик һәм шундақла ахирқи нөвәтлик президентлиқ вәзиписигә рәсмий башлиған болди. У йәкшәнбә күни ақсарайда, дүшәнбә күни болса америка парламент бинаси алдиға йиғилған алаһазәл 800 миң киши алдида қәсәм ичип вәзиписини тапшурувалди. Әлвәттә америка хәлқиниң барак обамадин күтидиған үмидлири зор болуп, улар америка вә дуняға мунасивәтлик болған саламәтлик суғуртиси, иқтисад, ишсизлиқ, екологийидики өзгиришкә охшаш бир қатар муһим мәсилиләрниң һәл болушини күтмәктә. Обаманиң бундин кейин қилидиған хизмәтлири һәққидики муназириләр һазир мәтбуатларниң қизиқ нуқтисиға айланди. Кишилик һоқуқ болса обама қилишқа тегишлик муһим хизмәтләрниң бири қатарида көрситилди.

Бу һәқтә хәлқара кәчүрүм тәшкилати вә кишилик һоқуқ биринчи қатарлиқ органлар елан қилған баянатлирида өзиму бир нобел тинчлиқ мукапати игиси болған барак обаманиң америкиниң асасий қиммәт қаришиға уйғун һалда иш көрүши, хәлқарада демократийини алға сүрүшкә пайдилиқ ишларни қилиши керәкликини билдүргән. Кишилик һоқуқ биринчи тәшкилати баянатида төвәндикидәк бирқанчә маддиларни оттуриға қойған болуп, униң биринчиси гуәнтанамо түрмисини тақаш. Бу тәшкилатниң қаришичә, гуәнтанамо түрмиси америкиниң қиммәт қаришиға пүтүнләй қарши болуп, обама дәрһал америкиниң етибариға еғир тәсир йәткүзүватқан бу түрмини тақиши керәк. Иккинчиси америка кишилик һоқуқ актиплирини қоғдиши керәк. Униңда дунядики нурғун дөләтләрниң мустәқил органларға, кишилик һоқуқ актиплириға зәрбә бериватқанлиқи әскәртилип, америка һөкүмитиниң шу дөләтләрдики әлчиханилири арқилиқ бу кишиләр вә органлар билән қоюқ алақә орнитиши вә уларға ярдәмдә болуши керәклики билдүрүлгән.

Баянатта йәнә, америкиниң хәлқарада диний әркинликини тәшәббус қилиш, көчмәнләр вә илтиҗа қилғучиларни орунлаштурушқа даир сиясәтлирини ислаһ қилиш, охшаш җинислиқларниң һоқуқини қоғдаштәк мәсилиләрму обаманиң көңүл бөлүшкә тегишлик кишилик һоқуқ мәсилилири қатарида оттуриға қоюлған.

Хәлқарадики йәнә бир муһим кишилик һоқуқ оргини болған хәлқара кәчүрүм тәшкилати обамаға қилған чақириқида обамани охшашла хәлқарадики кишилик һоқуқ актиплирини қоғдаш мәсилисидә агаһландурған. Улар америка дуняда қозғиған “террорлуққа қарши хәлқара уруш” ни тәнқид қилиш билән биргә, бу уқумни зиддийәтлик, дәп көрсәткән. Улар америка һөкүмитиниң хитай, иран, русийигә охшаш дөләтләрдики кишилик һоқуқ актиплирини қоллаш вә қоғдашни давам қилиш билән биргә, оттура шәрқ вә африқидики кишилик һоқуқ актиплириниң әһвалиғиму көңүл бөлүшини тәвсийә қилған.

Бу тәшкилат оттуриға қойған мәсилиләр арисида афған аяллириниң һоқуқи мәсилисиниму тилға алған. Улар 2014-йили афғанистандин америка әскәрлирини чекиндүрүп чиқиш билән биргә, өз ғурури билән яшашни арзу қилғанлиқи сәвәбидин җазалинишқа, қейнашқа һәтта өлтүрүлүш хәвпигә учраватқан афған аяллириниң һоқуқиниң давамлиқ капаләткә игә болуши үчүн алақидар хизмәтләрни чиң тутуп ишлиши керәклики, йәни америкиниң афған аяллириниң тәрбийилиниши, сиясәткә қатнаштурулуши, адаләт вә қанун системисиниң ишқа кириштүрүлүшигә охшаш ишларға көпрәк мәбләғ селиши керәклики оттуриға қоюлған.

Америкиниң ички сияситидики бир қатар мәсилиләр, болупму қанунсиз көчмәнләрниң һоқуқ-мәнпәәтигә алақидар бир қатар мәсилиләрму оттуриға қоюлған бу баянатниң ахирида тәшкилат шундақ дәп әскәрткән:
“әмди кишилик һоқуқни америкиниң ички вә ташқи сияситиниң мәркизи қилидиған пәйт йетип кәлди. Барлиқ хәлқаралиқ кишилик һоқуқ келишимлиригә әмәл қилиш алдинқи шәрттур. Обама нобел тинчлиқ мукапатини алғанда пүттүрәлмигән ишлирини иккинчи вәзипә мәзгилидә түгитиши керәк.

Кишилик һоқуқ биринчи тәшкилати обамаға қилған чақириқидиму обамани әскәртип, келәчәктики 4 йил обама үчүн америкиниң хәлқара кишилик һоқуқни яқилаштин ибарәт ледирлик ролини җари қилдуруши үчүн яхши бир пурсәт, биз обамани буни әң муһим хизмәт қилип ишләшкә чақиримиз” дегән.

Обаманиң түнүгүнки мурасимда сөзлигән нутқиму юқиридики чақириқларға мас келидиған болуп, у сөзидә бундин кейинки хизмәтлири үстидә тохталғанда, өзиниң саламәтлик суғуртиси мәсилисини һәл қилидиғанлиқини, охшаш җинслиқларниң һоқуқини қоғдайдиғанлиқини тәкитләш билән биргә, пүтүн дуняда демократийә һәрикәтлирини қоллап, америкиниң қиммәт қаришиға игә чиқидиғанлиқини вәдә қилған иди.