Xitayning “Bir belbagh bir yol” qurulushigha qarita tehditler kücheymekte

Myunxéndin ixtiyariy muxbirimiz ekrem teyyarlidi
2024.10.10
xitay-pakistan-iqtisad-karidori-gwadar.jpg 46 Milyard dollar meblegh sélin'ghan xitay pakistan iqtisad karidori
AFP

Xewerlerde bayan qilinishiche, xitayning “Bir belbagh, bir yol” qurulushining muhim tügüni bolghan “Xitay-pakistan iqtisadiy karidori” qurulushi 2013-yili bashlan'ghan bolup, qeshqerdin gwadar portighiche sozulghan bu qurulushqa xitay hakimiyiti 60 milyard dollar pul serp qilghan. Biraq, bu qurulush bashlinip hazirghiche bolghan 11 yilda mezkur qurulush orunlirida xizmet qiliwatqan xitay inzhénérliri we ishchiliri 16 qétim qoralliq hujumgha uchrap, jem'iy 12 adem ölgen we 16 adem yarilan'ghan. Axirqi qétimliq hujum bu yil 6-öktebir küni pakistandiki musteqilliq istikide boluwatqan özini “Belujistan azadliq armiyesi” dep atighan teshkilat teripidin élip bérilghan. Bu hujumda 2 xitay ölüp, 10 nepiri yarilan'ghan.

BBC Ning 8-öktebir élan qilghan “Pakistanda xitaylar hujumgha uchridi: chet eldiki xitay ishchilar néme üchün pakistan qatarliq döletlerde hujum nishanigha aylinip qalidu?” namliq xewerde tilgha élinishiche, nöwette yalghuz pakistandila emes, afriqa elliridimu kan qurulushlirida ishlewatqan xitaylargha hujum qilish we xitaylarni görüge éliwélish hadisiliri köplep yüz bermektiken. Bundaq weqeler ilgiri afghanistandimu yüz bergenidi.

Xewerde bayan qilinishiche, nöwette chet ellerde “Bir belbagh bir yol” qurulushigha munasiwetlik türlerde 568 ming xitay ishchi ishlewatqan bolup, bularning köpinchisi éléktir istansisi, yol, köwrük, déngiz porti yasash we kan échish saheliride xizmet qilidiken. Biraq xitayning bu qurulushliri yerlik xelqni ish pursetliri bilen teminlimigenliki yaki yerlikke héchqandaq nep bermigenliki, eksiche ékologiyelik muhitqa ziyan sélip kelgenliki üchün barghanséri küchlük qarshiliqlargha duch kelmektiken. Yéqinda kon'godiki yerlik ahale altun kanda ishlewatqan xitay ishchilargha qoralliq hujum qozghighan. Bu yil 7-ayning axirliri pakistandiki minglighan baluchi ahalisi gwadar portida namayish élip barghanidi.

Türkiye hajéttépe uniwérsitétining dotsénti doktor erkin ekremning tilgha élishiche, hazir xitayning “Bir belbagh, bir yol” qurulushigha bolghan naraziliqlar yalghuz pakistandila emes, asiya, afriqa we yawropadiki köpligen döletliridimu türlük shekillerde ipade qilinmaqta. Uning ilgiri sürüshiche, “Bir belbagh bir yol” qurulushi xitayning jahan'gha hakim bolush chüshi üchün tüzülgen bir istratégiye bolup, xitay qanchilik zerbige uchrishidin qet'iynezer, buni emeliyleshtürüsh üchün tirishidiken.

Norwégiyediki weziyet analizchisi, “Uyghur edliyesi arxip ambiri” ning mes'uli bextiyar ömer ependining qarishiche, xitay hakimiyiti “Bir belbagh bir yol” qurulushigha meblegh salghan döletlerdiki mustebit hökümetler bilen birliship yerlik ahalilerning qénini shorawatqanliqi üchün, xitay ishchilargha qarshi hujum heriketliri bundin kéyin yenimu küchiyishi mumkin iken. Biraq, xitay hökümiti öz ishchilirining ölümi seweblik “Bir belbagh bir yol” qurulushidin hergiz waz kechmeydiken. Uning tekitlishiche, “Bir belbagh bir yol” qurulushi xitayning dunyagha qarita kéngeymichilik siyasitini arqa körünüsh qilghan bolup, xitayning sherqiy türkistanda yolgha qoyghan irqiy qirghinchiliqimu mushu yaman gherizining bir mehsuli iken.

2017-Yilidin bashlap pakistandin bölünüp chiqishni meqset qilghan belujilar we sindihlarning démokratik küresh yolini talliwalghan bir bölük xadimliri b d t ning jenwediki merkizide ötküzülgen b d t kishilik hoquq kéngishining 36-nöwetlik yighinida xitayning “Bir belbagh bir yol” qurulushi üstidin shikayet qilghan we pakistan hökümitining zalimliqini eyibligenidi. Ular 2017-yili 20-séntebir küni b d t binasi aldida d u q xadimliri bilen birge xitaygha qarshi birleshme namayish élip barghan hemde xitay we pakistan'gha qarshi ortaq pa'aliyet qilish üchün Uyghurlar bilen hemkarlishishni xalaydighanliqini bildürüshkenidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.