Xitay hökümiti atalmish “Chet ellik mutexessis” lerning éghizi bilen Uyghur mejburiy emgikini inkar qilmaqta
2024.12.19

Yéqinda ürümchide échilghan “Shinjangda ishqa orunlishish we ijtima'iy kapalet xelq'ara muhakime yighini” da, Uyghur mejburiy emgiki inkar qilin'ghan. Mejburiy emgekning “Amérikadiki xitaygha qarshi küchler teripidin oydurup chiqirilghan yalghan uchur” ikenliki ilgiri sürülgen, shundaqla “Bu rayondiki yerlik xelqlerning yashash we tereqqiyat hoquqigha dexli-teruz qilghanliq” dep eyiblen'gen.
“Xitay géziti” we “Shinjang géziti” torining bu heqtiki xewirige qarighanda, Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy 15-dékabir küni bu yighinda söz qilghan. U, amérika we bashqa gherb döletlirini eyiblep, “Ular héchqandaq asassizla shinjangda ‛mejburiy emgek mewjut‚ dégendek asassiz sepseteni oydurup chiqarghan” dégen. U yene “Ishqa orunlishish—eng chong kishilik hoquq” dégenlerni tekitligen.
Nöwette amérika ijra qiliwatqan “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” boyiche jazalash tizimlikige kirgüzülgen xitay shirketlirining sani 107 ge yetken bolup, aldinqi ayda amérika ana weten xewpsizliki ministirliqi 29 xitay shirkitini mezkur qanun boyiche jazalighanidi.
Mana mushundaq bir weziyette, xitay da'irilirining ürümchide xelq'ara muhakime yighini chaqirip, Uyghur mejburiy emgikini inkar qilishi, xitay weziyitige diqqet qilip kéliwatqan mutexessislerning jiddiy inkasini qozghidi.
Uyghur kishilik hoquq qurulushi tetqiqat ishxanisining diréktori hénrik shajiwiski bu heqte jiddiy inkas qayturup, mundaq dédi: “Xitay hökümiti dunyagha özlirining Uyghurlargha qaratqan qattiq siyasitining muweppeqiyetlik bolghanliqini körsetmekchi boluwatidu. Emma biz Uyghur élidiki emgek mesilisining zor bir qismining mejburiy emgek ikenlikini nezerdin saqit qilmasliqimiz kérek. Uning üstige, xitay hazir iqtisadiy jehettin nurghun mesililerge duch kéliwatidu. Méningche, ularning Uyghur mejburiy emgikini inkar qilishidiki seweblerning biri del iqtisadiy mesilidur. Xitay hökümiti türlük teshwiqat qanalliri arqiliq, Uyghurlarning jem'iyetning normal ishlepchiqirish ezalirigha aylan'ghanliqini tashqi dunyagha namayan qilishni pilan qilghan, dep qaraymen.”
Xewerde déyilishiche, Uyghur aptonom rayonning re'isi erkin tuniyazmu bu yighinda söz qilip, xelq'aradiki bir qisim xitaygha qarshi küchlerning “Uyghur rayonida mejburiy emgek mewjut” dewatqanliqini, hetta uninggha munasiwetlik qanunlarni otturigha chiqirip, buninggha chétishliq dep qarighan karxana we shirketlerge namuwapiq jaza yürgüzgenlikini eyibligen.
Chikago uniwérsitétining tekliplik piroféssori, kishilik hoquq adwokati téng byaw ependimu bu heqte inkas qayturup mundaq dédi: “Uyghur mejburiy emgikige a'it nurghunlighan pakitlar mewjut bolup, bu xelq'aradimu xéli diqqet qozghawatqan mesililerning biridur. Shunga amérikagha oxshash bezi döletler Uyghur mejburiy emgikining aldini élish heqqide mexsus qanun chiqardi. Elwette, bu xildiki qanun-nizamlar boyiche bir qisim xitay emeldarliri we xitay shirketliri, jümlidin bezi döletlerdiki bir qisim shirketler jazagha uchridi. Shuningdek xelq'ara jem'iyetning kishilik hoquq jehette qattiq eyiblishige duchar boldi. Bu seweblik iqtisad we soda nuqtisidin éytqanda, xitay hazir ghayet zor bésimgha duch kelmekte. Shunglashqa, xitay kompartiyesi mushundaq bir xelq'araliq yighin chaqirip, bir tereptin mejburiy emgek mesilisini ret qilishqa urunsa؛ yene bir tereptin xitay kompartiyesining teshwiqatlirini xelq'ara jem'iyetke zorlap tangmaqchi boluwatidu dep qaraymen.”
Xewerde körsitilishiche, 16-dékabir küni échilghan bu yighin'gha xitaydiki alaqidar ministirliqlar, 44 dölet, rayon we bir qisim xelq'araliq teshkilatlardin kelgen 200 din artuq kishi qatnashqan. Yighinda yene “Mejburiy emgek mewjutmu?”, “Bu sewebtin jazalan'ghan shirketlerge néme boldi?” dégen mesililerge qarita yighin ishtirakchilirigha “Quyash astidiki emgek” namliq filim körsitilgen.
Hénrik shajiwiski bu heqte mundaq dédi: “Men bu yighin'gha qatnashqan atalmish mutexessislerning éytqanlirining qanchilik asasi barliqidin, shundaqla ularning mejburiy emgek mesilisige bolghan chüshenchisidin gumanlinimen. Misal süpitide éytsam, ularning Uyghur mejburiy emgiki bilen jazalan'ghan bu xitay shirketlirining qilmishlargha arilashmaydighanliqini qandaq bilimiz? ular bu jehette nahayiti etrapliq we musteqil iqtisadiy teptish élip barghanmu? men buningdin gumanlinimen. Shungimu men bu kishilerni xitayning hékayisini tarqatmaqchi bolghan kishiler, dep oylaymen.”
Téng byawning bildürüshiche, xitay kompartiyesi özi uchrighan tenqid we eyibleshlerge qarita bir yürüsh tashqi teshwiqat usulliri hemde bir qisim atalmish mutexessislerni özi üchün söz qildurush meqsitide qollinip kelgen. U mundaq deydu: “Xitay kompartiyesining tashqi dunyagha qarita izchil qolliniwatqan teshwiq qilish usuli yalghan sözlesh we heqiqetni yépish arqiliq, özining qimmet qarishini xelq'ara jem'iyetke zorlap téngish hemde öz obrazini yaxshilashni meqset qilghan. Melum bolghinidek, hazirghiche bu xil resmiy teshkillen'gen ziyaretler nahayiti köp boldi. Bularning hemmisi xitay teripidin orunlashturulghan. Xitay hökümiti teklip qilghan kishiler emeliyette xelq'ara jem'iyette xitayning menpe'eti üchün gep qilidighanlardur. Chünki xitay kompartiyesi buning üchün nurghun pul we küch serp qildi. Démekki, nurghun atalmish mutexessis, alim yaki axbarat wasitiliri xitay kompartiyesi üchün irqiy qirghinchiliq bilen mejburiy emgekni ret qilishqa yardem qiliwatidu.”
Bu téma boyiche söhbitimizge daxil bolghan mutexessislerning hemmisi birdek, xitayning diplomatik qanallardin bashqa yene her xil tashqi teshwiqat we muhakime yighinliri arqiliq, Uyghur mejburiy emgikini inkar qilishqa urunuwatqanliqini tekitlep ötti.