Yawropa kishilik hoquq sot mehkimisi maltaning bir jüp Uyghur er-ayalni xitaygha qayturushini toxtitip qoydi

Yawropa kishilik hoquq sot mehkimisi maltada panahlinip kéliwatqan bir jüp Uyghur er-ayalning siyasiy panahliq iltimasini ret qilip, xitaygha mejburiy qayturush qararini toxtitip qoyghan. 2023-Yili 16-yanwar.

Yawropa kishilik hoquq sot mehkimisi 16-yanwar küni buyruq chüshürüp, ottura déngizdiki malta köchmenler da'irilirining yéqinqi bir qanche yildin béri maltada panahlinip kéliwatqan bir jüp Uyghur er-ayalning siyasiy panahliq iltimasini ret qilip, xitaygha mejburiy qayturush qararini toxtitip qoyghan. Melum bolushiche, bixeterlik sewebidin isim-sheripi ashkarlanmighan bu er-ayal, maltaning “Safi barak” köchmenlerni tutup turush ornigha élip bérilip, “Pat arida xitaygha yolgha sélinish” tek halqiliq bir peytte, yawropa kishilik hoquq sot mehkimisi teripidin tosup qoyulghan.

Bu yawropa kishilik hoquq sot mehkimisining eza döletlerge chiqarghan Uyghurlar toghrisidiki tunji qarari bolmisimu, biraq bu tunji qétim bir jüp er-ayal “Pat arida” xitaygha yolgha sélinishtek halqiliq peytte xitaygha qayturushni tosup qélishidur.

Melum bolushiche, malta köchmenler erziyet komitéti 12-yanwar küni “Safi barak” köchmenler tutup tutush ornigha qamaqliq yoquriqi bir jüp Uyghur er-ayalgha ularning insanperwerlik qoghdinish iltimasi ret qilin'ghanliqigha da'ir axiriqi qararini uqturup, ularning “Pat arida” xitaygha yolgha sélinidighanliqini bildürgen. Lékin bu halqiliq axiriqi minutta, maltadiki “Aditus fondi” namliq kishilik hoquq teshkilati bilen ispaniyediki “Qoghdighuchilar” teshkilati ularning délosigha arilashqan.

“Qoghdighuchilar” teshkilatining bildürüshiche, bu ikki teshkilat 13-yanwar küni yawropa kishilik hoquq sot mehkimisige jiddiy erz sunup, sot mehkimisidin 39-maddigha asasen maltaning qararigha qarshi waqitliq jiddiy éhtiyat tedbiri élishni telep qilghan. Yawropa kishilik hoquq sot mehkimisi 16-yanwar derhal qarar chiqirip, maltagha Uyghur er-ayalni xitaygha mejburiy qayturushni toxtitish buyruqi bergen.

“Qoghdighuchilar” teshkilatining pa'aliyet dériktori lawra xart 18-yanwar radiyomizning ziyaritini qobul qilip, bixeterlik tüpeyli ular heqqide köp uchur bérelmeydighanliqini, nöwette ularning qoyup bérilgenliki, lékin yawropa kishilik hoquq sot mehkimisining qararining peqet bir waqitliq tedbir ikenlikini bildürdi.

Lawra xart mundaq dédi: “Bizge shu éniq bolushi kérek, bu peqet bir waqitliq bir tedbir, bu höküm emes. Bu peqet yawropa kishilik hoquq sotining maltagha bergen bu er-ayalni qayturushni toxtitish toghrisidiki buyruqi. Shunga ular sotning qararidin kéyin, tönügün (yeni 17-yanwar) tutup turush merkizidin qoyup bérildi. Nöwette biz adwokatlar bilen buningdin kéyin élinidighan qedemlerni muzakire qiliwatimiz. Belkim, yawropa kishilik hoquq sotigha toluq iltimasta bolushimizmu mumkin. Lékin bu bir éhtimalliq, biz bunimu muzakire qiliwatimiz. Shunga bu bir höküm emes, bu peqet chégradin qoghlap chiqirishni toxtitish toghrisidiki waqitliq tedbirdur.”

Melum bolushiche, bu bir jüp er-ayal, xitay hökümitining 2017-yildin bashlap Uyghurlarni keng kölemlik tutqun qilip, lagér, türmilerge qamishi, mejburiy emgekke sélishi, Uyghur ayallirini tughmas qilishi, Uyghur perzentlirini ata-anisidin ayrip, Uyghur a'ilirini parchilashqa bashlishidin bir yil awwal, yeni 2016-yili maltagha kelgen iken. Ular maltada 2017-yili siyasiy panahliq iltimasi ret qilin'ghandin kéyinmu dawamliq yoshurun yashap kelgen. Peqet malta köchmenler komitéti 2022-yili 1-awghust küni ularni xitaygha mejburiy qayturush we chégradin qoghlap chiqirishni qarar qilghan.

“Qoghdighuchilar” teshkilatining éytishiche, shuningdin kéyin ular qayturushqa bolmasliq prinsipigha asasen malta da'irilirigha qayta iltimas sun'ghan bolsimu, lékin malta köchmenler komitéti bu yil 12-yanwar ularning iltimasini ret qilip, ularni xitaygha qayturush toghrisida axiriqi qarar chiqarghan iken.

Lawra xartning éytishiche, bu bir jüp er-ayal maltagha 2016-yili kelgen bolsimu, lékin ular bu délodin ötken yili 8-ayda, yeni malta köchmenler kpomitéti ularni chégradin qoghlap chiqirishni qarar qilghandin kéyin xewer tapqan. Lawra xart mundaq dédi: “Biz bu délodin ötken yili awghust éyida xewer taptuq. Yeni malta da'iriliri ötken yili ularning siyasiy panahliq iltimasini ret qilghandin kéyin xewirimiz boldi. Lékin biz bu bir jüp er-ayalni qoghdash nuqtisidin tor bétimizde élan qilin'ghan bu heqtiki bayanatimizning sirtida köp nerse sözlep bérelmeymiz.”

Nöwette “Qoghdighuchilar” teshkilati bilen “Aditus fondi”, malta köchmenler da'irilirini iltimas qilghuchilar “Qayturmasliq prnisipigha chüshidighan yéterlik delil-ispatlar bilen teminliyelmidi” dégenni bahane qilsimu, lékin ular teminligen qoshumche höjjetlerni diqqetke almidi, dep eyiblimekte.

Malta “Aditus fondi” jem'iyitining dériktori né'il falzon 19-yanwar radiyomizgha ewetken yazma bayanatida, malta da'irilirining bahanisi put tirep turalmaydighanliqini bildürgen. Bayanatta mundaq déyilgen: “Maltaning panahliq tertipi bu er-ayalning iltimasini ret qilghanliqi rasit, shundaqla uning panahliq tertipning mukemmel emeslikimu rast. Yawropa kishilik hoquq sotining yéqinda bangladashliq bir zhurnalistqa alaqidar qararida, maltaning panahliq iltimasini bir terep qilish usulida bir qatar mesile barliqi otturigha qoyulghan. Bu mesile, shundaqla xelq'araning xitaydiki Uyghurlarning ehwalidin xewerdar ikenlikini nezerde tutqanda, maltaning bu kishilerni qoghdashta qolidin kélidighan hemme ishni qilghanliqini tekitlishi, put tirep turalmaydu.”

Biz shu munasiwet bilen malta tashqiy ishlar ministirliqi, ichkiy ishlar ministirliqi we köchmenler komitéti qatarliq orunlargha xet yézip we téléfon qilip, ularning yawropa kishilik hoquq sotining qararigha bolghan inkasini élishqa tirishqan bolsaqmu, lékin tashqiy ishlar ministirliqi we köchmenler komitétidin héchqandaq jawab kelmidi. Peqet ichkiy ishlar ministirliqining kishilik hoquq dériktiri maykél kamillérla téléfonimizni aldi. Maykél kamillér su'alimizgha téléfonda jawap bermeydighanliqi, su'allirimizni élxet arqiliq ewetsek ehwalni igillep andin jawap bérishi mumkinlikini éytqan bolsimu, lékin hazirgha qedergha jawab bermidi.

Lékin “Malta waqti” gézitining 19-yanwar xewer qilishiche, malta ichkiy ishlar ministirliqi yawropa kishilik hoquq sotining waqitliq tedbirige hörmet qilidighanliqini bildürgen. Ichkiy ishla rministirliqi bu bir jüp er-ayalning siyasiy panahliq tertiplirini axirlashturup bolghanliqi, ularning qoghdashqa éhtijajliq emes, dep qaralghanliqini, shundaqla ularning adwokatlirining her bir “Natoghra bayanaliri” gha jawap béridighanliqini éytqan bolsimu, lékin ularning adwokatlirining qandaq “Natoghra bayanlar” da bolghanliqini tilgha almighan.

Lékin “Qoghdighuchilar” teshkilatining 16-yanwar élan qilghan bayanatida éytishiche, bu er-ayal malta da'irilirini xitayning ulargha shinjangdiki a'ile ezaliridin öch élish arqiliq chégra halqip ziyankeshlik qilghanliqigha a'it éniq deliller, b d t kishilik hoquq aliy komissarining 2022-yili 8-ayda élan qilghan doklati, shundaqla bezi döletler we xelq'araliq organlarning jiddi'iy doklat we qararlirini öz ichige alghan qoshumche höjjetler bilen teminligen bolsimu, emma diqqetke almighan.

Lawra xart mundaq dédi: “Köchmenler komitétining burunqi, bolupmu axiriqi qisqighine töt betlik qarari bek exmiqane qarar bolup, uningda bu bir jüp er-ayal teminligen qoshumche höjjetler diqqetke élinmayla qalmay, xitayda Uyghurlargha néme ishlarning boluwatqanliqidek omumi weziyetmu diqqetke élinmighan. Men sizge shuni éytalaymenki, biz we adwokatlar birliship köchmenler komitétini yéterlik delil-ispatlar bilen teminliduq”.

Lékin malta ichkiy ishla rministirliqi “Malta waqti” gézitige bergen bayanatida: “Chégradin qoghlap chiqirish köchmenlik we panahlinish siyasitining ayrilmas bir qismi bolup bezilerning bu xizmetke tosqunluq qilish tirishchanliqi ammining bu xil sistémigha bolghan semimiyiti we ishenchisini töwenlitip, qoghdashqa heqiqiy éhtiyajliq bolghan kishilerge ziyan yetküzdi” dégen.