Yawropa ittipaqining xitay siyasitining téximu keskinlishidighanliqi diqqetni tartmaqta

“Firansiye awazi” radiyosining bayan qilishiche, xitay kompartiyesi bash sékrétari shi jinping 24-öktebir rusiyening qazan shehiride ötküzülüwatqan “Kések döletliri bashliqlar yighini” da dunya tinchliqi üchün sho'ar towlap mundaq dégen: “Dunya tinchliqi we tereqqiyati barghanséri chongqur xirislargha duch kelmekte, biz choqum tinchliqni muqimlashturghuchi küchke aylinip, yer sharining bixeterlikini idare qilishni kücheytishimiz, késellikni yiltizidin dawalaydighan büyük mesililerni hel qilishning charisini tépip chiqishimiz lazim”.

“Uyghur irqiy qirghinchiliqining bash pilanlighuchisi we ijrachisi” dep qariliwatqan shi jinping bu sözlerni qiliwatqanda, özining Uyghur diyarigha keltürgen apetliri we wehshiyliklirini untup qalghan bolushi mumkin. Emma del shu 24-öktebir küni yawropa ittipaqining diplomatiye we xewpsizlik siyasiti aliy komissari kaya kallas (Kaja Kallas) xitayni “Sistémiliq reqib” dep atap, yawropa ittipaqining xitay siyasitining bundin kéyin téximu keskinlishidighanliqidin bésharetler bergen.

“Gérmaniye dolqunliri” radiyosi 24-öktebir élan qilghan “Yawropa ittipaqining xitayni nishan qilghan siyasetliri bundin kéyin téximu ötkürlishidu” namliq xewiride bayan qilishiche, ilgiri éstoniyening bash ministiri bolghan kaya kallas yawropa ittipaqida wezipige olturushtin ilgiri otturigha qoyghan pilanida, yawropa ittipaqi hazirghiche xitaygha qollinip kelgen “Soda shériki”, “Iqtisadiy riqabetchi” dégen sözlerni chörüp tashlap, peqetla “Sistémiliq reqib” dégen ibarini qollinip, zor ghulghulilargha seweb bolghan.

Kaya kallas mundaq dégen: “Méning qisqa muddetlik asasliq wezipem, nöwettiki yershari yüzliniwatqan eng jiddiy ishlarni bir terep qilish bolushi kérek: u bolsimu rusiyening ukra'inagha qilghan tajawuzchiliq urushi bilen yawropa ittipaqining xewpsizliki we mudapi'esini kücheytishtin ibaret. Xitayning rusiyeni qollishi jiddiy bir xiris. Xitayning bazarliqi yoq iqtisadiy qilmishliri yawropa bilen xitay otturisida qurulma xaraktérlik tengpungsizliqning barliqqa kélishige yol achti”.

Derweqe, axirqi aylarda yawropa ittipaqi xitayning tokluq aptomobillirigha 45 pirsent tamozhna béji qoyushni qarar qilghandin kéyin, xitaymu yawropaning süt mehsulatliri, gösh mehsulatliri we ichimliklirige öch élish xaraktérlik baj qoyidighanliqi bilen tehdit sélip, ikki terep otturisidiki munasiwetlerni téximu keskinleshtürüwetti.

Uyghur siyasiy erbabliridin erkin aliptékin ependining qarishiche, nöwette yawropa ittipaqi bilen xitay otturisidiki munasiwetning téximu yamanlishishi bir muqerrerlikke aylinip qalghan. Eger ikki terepning munasiwetliri buzulsa, bu Uyghurlarning istiqlali üchün kelgüside xeyrlik bir pursetlerni nésip qilishi mumkin iken.

“Firansiye awazi” radiyosi 24-öktebir bu xususta élan qilghan “Yawropa ittipaqining diplomatiye siyasiti mes'uli rusiye bilen xitayni qattiq agahlandurdi” namliq xewiride bayan qilishiche, 11-ayda wezipe tapshurup alidighan kaya kallas 21 betlik bu pilanida rusiyening jahan'girlik arzusigha we xitayning adaletsiz riqabitige qattiq agahlandurush élan qilghan.

Kaya kallas yene mundaq dégen: “Yawropaning xewpsizliki manga nisbeten éytqanda pütünley shexsiyleshken ishimdur, chünki méning wetinim uzun yillardin buyan kishilerge rusiyening jahan'girlik arzusining yoqalmighanliqi bildürüp keldi. Méning xitay bilen bolghan munasiwettiki aldinqi wezipem, yawropa ittipaqining gi'o-siyasiti we iqtisadiy xewpsizlikini qoghdashtur”.

Xewerde eskertishiche, kaya kallasning bu sözliri del yawropa ittipaqi özige eza döletlerni hoshyarliqqa ündep, téxnikilarning sirtqa éqishini qattiq nazaret qilishni tekitlewatqan, bolupmu kwant téxnikisi, mikro özek we sün'iy eqilge da'ir aliy derijilik téxnikilarning xitayning qoligha chüshüp kétishidin qattiq agahlanduruwatqan bir mezgilge toghra kelgen.

Gérmaniyediki weziyet analizchisi gheyur qurban ependining ilgiri sürüshiche, yawropa ittipaqi bilen xitay otturisidiki ziddiyetlerning kölimi barghanséri kéngiyiwatqan bolup, eger ikki terep otturisidiki munasiwet téximu yamanlashqan teqdirde, bügün xitay bilen bolghan iqtisadiy munasiwetler tüpeyli Uyghur irqiy qirghinchiliqigha süküt qiliwatqan yawropa döletlirining xitaygha qarita bésimliri hessilep küchiyidiken.

“Pul mu'amile baziri” géziti 24-öktebir élan qilghan “Xitay bilen yawropa ittipaqining tamozhna majirasi” namliq xewerde bayan qilishiche, xitay hökümiti tamozhna béjidin qutulush üchün yawropa ittipaqigha eza döletlerde aptomobil zawutlirini qurmaqchi boluwatqan xitay shirketlirige jiddiy buyruq chüshürüp, ularni derhal pilanlirini toxtitishqa chaqirghan. Bumu yawropa ittipaqi bilen xitay otturisidiki sürkilishning ewjige chiqishigha hesse qatidiken.