Лагер шаһитлири уйғурларниң юқири техникилиқ назарәт астидики зулмәтлик һаятини аңлитишини давамлаштурмақта

Хитайниң уйғурларға қаратқан “ирқий қирғинчилиқи” вә “инсанийәткә қарши җинайәт” лири ғәрбтики демократик әлләрниң вә һәр қайси кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң диққәт нуқтиси болуп кәлмәктә. Уйғурларға қаритилған еғир бастурушниң әң еғир зиянкәшликигә учриған уйғур аяллириниң нөвәттики әһвали бирләшкән дөләтләр тәшкилати қатарлиқ хәлқаралиқ органлардиму муһим темиларниң биригә айланмақта.

15-Март күни “һәммә үчүн адаләт” (Justice For All) тәшкилати “уйғурларни қутқузуш” (Save Uyghur) программиси бойичә “йәршари характерлик риқабәт: уйғур аяллар һоқуқини қоғдиғучилар, таҗавузчилиқ характирлик назарәт қилиш техникиси” (Global Challenge: Uyghur Women Rights Defenders Intrusive Surveillance Technologies) дегән темида тор муһакимә йиғини өткүзди. Мәзкур йиғинни бирләшкән дөләтләр тәшкилати аяллар әһвали комитети(United Nations Commission on the Status of Women) қоллиған болуп, америкада турушлуқ лагер шаһитлиридин зумрәт давут, турсунай зиявудун вә меһригүл турсун қатарлиқлар хитай һөкүмитиниң лагер ечи вә сиртидики назарәт қилиш системисини пакитлар билән тонуштурди.

Зумрәт давут ханим лагер ичи вә сиртиниң хитай һөкүмити тәрипидин пүтүнләй юқири техникилқ камера арқилиқ контрол қилинидиғанлиқи һәққидә гуваһлиқ бәрди. У лагердин чиққандин кейинки хитайниң назарәт системиси һәққидә тохтилип, һәтта өйидин бир қанчә күн сиртқа чиқмай җим олтуруп қалса, һөкүмәт тәрәп уларни сиритқа чиқип айлинишни, йәни әтраптики камераларға чүшүшини буйруйдиғанлиқини баян қилди.

Арқидин турсунай зиявудун ханим сөз қилип, лагерда бир уйғур момайниң узун көйники сәвәблик хорлуққа учриғанлиқини әсләп өткәндин кейин, йәнә бир уйғур момай вә өзиниң лагерға орнитилған камераларға чүшүп қалған кечиккинә һәрикити үчүн җазаланғанлиқини аңлатти. Униң ейтишичә, у лагердин чиққандин кейинму хитайниң назарәт сиситемисидин қутулалмиған. У талла базирида йүз бәргән бир вәқәни аңлитиш арқилиқ лагердики вақтида иливелинған көз әвришкиси арқилиқ хитай һөкүмитиниң уни қандақ назарәт қилип туридиғанлиқини тәсвирләп бәрди.

Ахирида меһригүл турсун сөз қилип, лагер ечи вә сиртида өзи көргән назарәт қилиш системисиниң зумрәт давут вә турсунай зиявудун тәсвирлигәнләр билән охшайдиғанлиқини билдүрди. У йәнә нурғун мисаллар арқилиқ хитай һөкүмитиниң һәр вақит, һәр заман һәр хил васитиләр арқилиқ уларни назарәт қилидиғанлиқини вә хитайниң сиртидиму уларни контрол қилишқа урунидиғанлиқни оттуриға қойди.

Мәзкур йиғинға уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң ташқи мунасивәтләргә мәсул хадими луиса гирив ханимму қатнашқан болуп, у хитайниң юқири техникилиқ назарәт қилиш системиси һәққидә тохтилип мундақ деди: “ирқи қирғинчилиқниң җинайәтчиси коммунистик партийәниң рәһбири. Улар буниң үчүн охшимиған васитиләрни шлитиду. Йәни улар сақчиларнила ишқа селип қалмастин бәлки, юқири техникилиқ назарәт қилиш сситемисини ишқа селиватиду. Улар бу техникини наһайити қорқунчлуқ дәриҗидә ишләтмәктә. Әпсуслинарлиқ йери шуки хитай бу техникида хәлқаралиқ ширкәтләр билән һәмкарлашқан болуп, бу ширкәтләр тәминләш зәнҗири арқилиқ ирқи қирғинчлиққа шерик болуватиду.”

Йиғин ахирида йиғин қатнашқучилири йиғин тор бетиниң хәт қалдуруш қисимға лагер шаһитлириниң нәқәдәр қәһриман аяллардин икәнликини билдүрүп сөз қалдурушқан. Йиғин қанташқучилиридин доктор лиязат турмухамбат исимлик бири мәзкур йиғинда дейилгәнләнләрни өзиниң твиттер һесабатида һәмбәһирлигән болуп, у твииттерда мундақ дәп язиду: “фашист һакимийәтниң һөкүмранлириниң йеңи техникиларни қалаймиқан ишлитиши техникиниң пайдисиз тәрәплиридур. Худди бүгүнки җасарәтлик уйғур аяллири йиғинида ейтқандәк, хитай һөкүмити юқири техникини кишиләрниң һаятини зинданға айландурушқа шләткән”.