Lagér shahitliri Uyghurlarning yuqiri téxnikiliq nazaret astidiki zulmetlik hayatini anglitishini dawamlashturmaqta

Xitayning Uyghurlargha qaratqan “Irqiy qirghinchiliqi” we “Insaniyetke qarshi jinayet” liri gherbtiki démokratik ellerning we her qaysi kishilik hoquq teshkilatlirining diqqet nuqtisi bolup kelmekte. Uyghurlargha qaritilghan éghir basturushning eng éghir ziyankeshlikige uchrighan Uyghur ayallirining nöwettiki ehwali birleshken döletler teshkilati qatarliq xelq'araliq organlardimu muhim témilarning birige aylanmaqta.

15-Mart küni “Hemme üchün adalet” (Justice For All) teshkilati “Uyghurlarni qutquzush” (Save Uyghur) programmisi boyiche “Yershari xaraktérlik riqabet: Uyghur ayallar hoquqini qoghdighuchilar, tajawuzchiliq xaraktirlik nazaret qilish téxnikisi” (Global Challenge: Uyghur Women Rights Defenders Intrusive Surveillance Technologies) dégen témida tor muhakime yighini ötküzdi. Mezkur yighinni birleshken döletler teshkilati ayallar ehwali komitéti(United Nations Commission on the Status of Women) qollighan bolup, amérikada turushluq lagér shahitliridin zumret dawut, tursun'ay ziyawudun we méhrigül tursun qatarliqlar xitay hökümitining lagér échi we sirtidiki nazaret qilish sistémisini pakitlar bilen tonushturdi.

Zumret dawut xanim lagér ichi we sirtining xitay hökümiti teripidin pütünley yuqiri téxnikilq kaméra arqiliq kontrol qilinidighanliqi heqqide guwahliq berdi. U lagérdin chiqqandin kéyinki xitayning nazaret sistémisi heqqide toxtilip, hetta öyidin bir qanche kün sirtqa chiqmay jim olturup qalsa, hökümet terep ularni siritqa chiqip aylinishni, yeni etraptiki kaméralargha chüshüshini buyruydighanliqini bayan qildi.

Arqidin tursun'ay ziyawudun xanim söz qilip, lagérda bir Uyghur momayning uzun köyniki seweblik xorluqqa uchrighanliqini eslep ötkendin kéyin, yene bir Uyghur momay we özining lagérgha ornitilghan kaméralargha chüshüp qalghan kéchikkine herikiti üchün jazalan'ghanliqini anglatti. Uning éytishiche, u lagérdin chiqqandin kéyinmu xitayning nazaret sisitémisidin qutulalmighan. U talla bazirida yüz bergen bir weqeni anglitish arqiliq lagérdiki waqtida iliwélin'ghan köz ewrishkisi arqiliq xitay hökümitining uni qandaq nazaret qilip turidighanliqini teswirlep berdi.

Axirida méhrigül tursun söz qilip, lagér échi we sirtida özi körgen nazaret qilish sistémisining zumret dawut we tursun'ay ziyawudun teswirligenler bilen oxshaydighanliqini bildürdi. U yene nurghun misallar arqiliq xitay hökümitining her waqit, her zaman her xil wasitiler arqiliq ularni nazaret qilidighanliqini we xitayning sirtidimu ularni kontrol qilishqa urunidighanliqni otturigha qoydi.

Mezkur yighin'gha Uyghur kishilik hoquq qurulushining tashqi munasiwetlerge mes'ul xadimi lu'isa giriw xanimmu qatnashqan bolup, u xitayning yuqiri téxnikiliq nazaret qilish sistémisi heqqide toxtilip mundaq dédi: “Irqi qirghinchiliqning jinayetchisi kommunistik partiyening rehbiri. Ular buning üchün oxshimighan wasitilerni shlitidu. Yeni ular saqchilarnila ishqa sélip qalmastin belki, yuqiri téxnikiliq nazaret qilish ssitémisini ishqa séliwatidu. Ular bu téxnikini nahayiti qorqunchluq derijide ishletmekte. Epsuslinarliq yéri shuki xitay bu téxnikida xelq'araliq shirketler bilen hemkarlashqan bolup, bu shirketler teminlesh zenjiri arqiliq irqi qirghinchliqqa shérik boluwatidu.”

Yighin axirida yighin qatnashquchiliri yighin tor bétining xet qaldurush qisimgha lagér shahitlirining neqeder qehriman ayallardin ikenlikini bildürüp söz qaldurushqan. Yighin qantashquchiliridin doktor liyazat turmuxambat isimlik biri mezkur yighinda déyilgenlenlerni özining twittér hésabatida hembehirligen bolup, u twi'ittérda mundaq dep yazidu: “Fashist hakimiyetning hökümranlirining yéngi téxnikilarni qalaymiqan ishlitishi téxnikining paydisiz terepliridur. Xuddi bügünki jasaretlik Uyghur ayalliri yighinida éytqandek, xitay hökümiti yuqiri téxnikini kishilerning hayatini zindan'gha aylandurushqa shletken”.